Aydınlar olsun, filozoflar olsun; ideoloji ve teorileri, otoriter devletlerde siyaseti meşrulaştırmada genellikle önemli bir rol oynar. Özellikle, Marksist, Leninist ve ardından Stalinizmin devletin iç ve dış politikasını tüm dünyada sosyalizmi meşrulaştırmada önemli bir rol oynadığı Sovyet Rusya’da olduğu gibi.
Rus anayasası devletin herhangi bir ideolojiye bağlılığını yasaklasa da, Sovyetler Birliği’nin çöküşünden bu yana, Rusya’da ideoloji hakkındaki tartışmalar hararetli bir şekilde devam ediyor: Bir ideolojiye ihtiyacı var mı, tüm gelişmiş ülkeler yapar mı? Bir ideolojiye sahip olmak ya da onun sahibi kimdir?
Geçtiğimiz aylarda Rus hükümetinin resmi gazetesi RG, Sosyal Araştırma Uzmanları Enstitüsü tarafından düzenlenen “Hangi ideolojiye ihtiyacımız var” başlıklı bir yuvarlak masa toplantısının sonucunu yayınladı. Metin, Rusya’da komünist fikirlerin toplumsal bilinçteki yerini kaybettiğinin ortaya çıkmasından bu yana yeni bir ideoloji veya ulusal inanç arayışının devam ettiğini belirtiyor.
1980’lerin sonlarında, Rus aydınlarının arasında “kim olduğumuz” ve “nerede olduğumuz” konusunda önemli tartışmalar yaşandı. Ancak bu tartışmalar Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla kesintiye uğradı. Ardından “nasıl hayatta kalınır” sorusu haline geldi. Eski Sovyetler Birliği sakinleri, Batılı ülkelerin taptığı yolu izlemenin daha iyi olacağını düşündüler.
Günümüz Rusya’sına bakarsak, birçoğu kimse için, yeni Rus devletinin ideolojisi Vladimir Putin ile ilişkilendirildi. ABD’de olduğu gibi, Francis Fukayama ve Samuel Huntington gibi Batı siyasi modelini savunan ve onun kalıcılığını müjdeleyen teorisyenler ve düşünürler ortaya çıktı.
Rusya’nın bu yeni ideolojisinin arkasında, yirminci yüzyılın başlarında Rus Çarı II. Nicholas’ın ilham kaynağı olan Rasputin’e benzettiği çağdaş teorisyen ve filozof Alexander Dugin var.
Kremlin’in baş ideoloğu ve “Putinizm” teriminin yazarı olarak kabul edilen Rus cumhurbaşkanlığı yardımcısı Vladislav Surkov’un yanı sıra, Rusya’da uzun yıllar “Avrasya” ideolojisini savunan meşhur teorisyen ve filozof olan Aleksandr Dugin, yeni Rus ideolojisinin yapı taşlarıdır.
Dugin liberalizme, komünizme ve faşizme alternatif olarak “Dördüncü Avrasya teorisini” açıkladığı en önemlileri “Dördüncü Siyaset Teorisi” ve “Kıtaların Savaşı” olmak üzere bu konuyu ele alan kitapları, “Putinizm” olarak adlandırılan yeni Rus ideolojisi, Putin’in yaklaşımının kurumsallaşması ve ona sadece kişisel bağlılığın değil, “Putinizm”in konsolidasyonu çağrısında bulunmaktan çekinmedi.
Rus muhalif internet sitesi Kasparov, “Putin’in İbadetleri” başlıklı bir metin yayınladı ve buna ikincil bir metin ekledi: “Rusya’da bir “Putinizm” ideolojisi yaratmayı teklif ediyorlar. Dugin, “Putinizm”in resmi bir ideoloji olarak kurumsallaşması çağrısında bulundu.”
Metin, Rusya’da “ideoloji olarak Putinizm”in uzun yıllardır var olduğunu savunuyor. Ayrıca medya propagandasının elinde 2014’ten bu yana Putin kültünü oluşturmanın aşamalarını ve yollarını anlatıyor. Süreç propaganda ve resmi sansürle başladı, ardından Putin’in bir “lider” imajının oluşumu izledi: Putin bir judocu, bir süper kahraman, bir Hıristiyan mümin…
2011’de bir Putin kültünün varlığı sorunu hala tartışma konusuydu. Dönemin analistlerinin çoğu, döneminin başından itibaren “Putin’in takıntısı”ndan bahsetmenin mümkün olduğunu varsayıyordu, ancak saplantı, korku ve saygıya dayanan Stalin kültünden farklıydı.
Putin’in kültünün “Putin değilse, başka kim?”, “Putin yoksa, Rusya yok”dan, Ukrayna’nın işgalinden sonra konsolidasyonuna nasıl evrimleştiğini, hatasız bir “Çar” ve “Yüce Lider” imajında bakmak gerekir.
Propagandacılar, halkın isteklerine dayalı olarak çarın ana rolü oynadığı eski Rus siyasi sisteminden bahsediyorlar. Ukrayna’ya karşı savaşın başlaması bu sistemde “halkın iktidardan beklediği gerçek bir çarlık kararı” olarak tasvir ediliyor.
Putin, 2000’de devlet başkanlığına geldikten sonra, geçmiş ihtişamını ister komünist, ister Çarlık olsun, Büyük Rusya’nın akorunu çalmak, yeni bir devlet aşamasının kristalleşmesinin başlangıcı oldu. “Putinizm” adı altında Rus ideolojisi olarak ortaya çıkıverdi.
Putin’in 2008’deki Gürcistan savaşıyla başlayan Rus alanında yayılmacı politikası Güney Osetya ve Abhazya Cumhuriyetlerinin Rusya’nın işgali yoluyla ayrılmasının tanınmasına tanık olan ikinci döneminin sona ermesiyle kristalleşti. 2014’te Kırım ve ardından 2015’te Suriye’ye doğrudan askeri müdahale, Şubat 2022’de Ukrayna’nın işgaline yol açtı.
Bugün, Putin’in Rus siyasetine etkisi bakıldığında, ufkunun Sovyet projesinin yeniden canlanmasının ötesine geçtiğini, modern Rus devleti için yeni bir Rus ideolojisinin dünya egemenliğinde Amerikan ideolojisiyle rekabet eden yeni bir Rus ideolojisinin dönüşünü müjdeleyen yeni bir kimlik formülasyonuna doğru gittiği görülür.
Rusya’nın stratejik çıkarlarını ve Rusya’nın ulusal güvenliğini göz önünde bulunduran “Putinizm” adı verilen büyük bir başlık ve bu netlik kazanıyor. Rusya’da 22 yıl süren Putin’in Rusya’da 2036’ya kadar sürmesi beklenen iktidarının ardından, Rusya anayasasının değiştirilmesinden sonra, kendini dayatma konusunda ısrar ediyor.
Nüfuzunu ve rejimin iç yapısını korumak için, Rusya içindeki güç algısını empoze ettiği otoriter bir sistem inşa etmiş durumdadır. Yurtdışında ise Çeçenistan, Gürcistan, Suriye ve Ukrayna’da yayılmacı bir politika izlediği ve Putin’in Ukrayna’da yürüttüğü savaşta başarılı olması halinde Baltık ve Doğu Avrupa ülkelerini de içine alacak şekilde genişlemesi bekleniyor.
