Esad rejimi çöktü ancak nasıl bir Suriye olacağı tartışması ve belirsizliği devam ediyor. Eski rejimin enkazının nasıl kaldırılacağı ise devasal bir soru. Bu en kaz içinde ‘’uyuşturucu’’ hikayesi ise öneli bir yer tutuyor.
BBC’nin araştırmacı muhabirlerinden Emir Nader bu konuya ışık tutuyor. Ve yeni iktidarın ‘’uyuşturucuyla mücadele mi yoksa devam mı’’ edeceği sorusuna cevap arıyor.
Nader araştırmasında şu görüşlere yer veriyor:
‘’Suriyeli isyancı lider Ahmed el-Şara ülkeyi kasıp kavuran ve Beşşar Esad rejimini deviren yıldırım hızındaki askeri harekatın ardından Şam’a vardığında yaptığı zafer konuşmasında söylediği bir şey pek fark edilmedi. Bu, son 10 yıldır Orta Doğu’yu istila eden yasadışı bir uyuşturucuya yaptığı atıftı.
“Suriye, dünyadaki en büyük Captagon üreticisi haline geldi. Ve bugün, Suriye Tanrı’nın lütfuyla arınacak.”
Orta Doğu dışında pek bilinmeyen Captagon, bazen “fakirin kokaini” olarak da adlandırılan, bağımlılık yapan, amfetamin benzeri bir hap.
Üretimi, savaş, yaptırımlar ve Suriyelilerin yurt dışına kitlesel olarak yerlerinden edilmesiyle bozulan bir ekonominin ortasında Suriye’de yaygınlaştı. Komşu ülkelerdeki yetkililer, sınırlarından büyük miktarlarda hap kaçakçılığıyla başa çıkmakta zorlandı.
Tüm deliller, Captogan’ın yasadışı ticaretinin ana kaynağının Suriye olduğunu gösteriyordu; Dünya Bankası’na göre yıllık değeri 5,6 milyar dolar olarak hesaplanıyordu.
Hapların üretilip dağıtıldığı ölçekte, bunun yalnızca suç çetelerinin işi olmadığı, aynı zamanda rejimin kendisi tarafından yönetilen bir endüstrinin işi olduğu şüphesi vardı.
Eş-Şara’nın (daha önce savaş adı olan Ebu Muhammed el-Coleni olarak biliniyordu) konuşmasının üzerinden haftalar geçmesine rağmen, şüphelerin doğru olduğunu gösteren çarpıcı görüntüler ortaya çıktı.
Suriyelilerin, Esad’ın yakınlarına ait olduğu iddia edilen mülklere baskın düzenlediği görüntülerde, sahte endüstriyel ürünlerin içine gizlenmiş hapların yapılıp paketlendiği odalar buldular.
BBC Dünya Servisi belgeseli için bir yıl boyunca Captagon’u araştırdım ve bu ilacın Suudi Arabistan gibi Körfez ülkelerinin zengin gençleri arasında olduğu kadar Ürdün gibi ülkelerdeki işçi sınıfı arasında da popüler hale geldiğini gördüm.
“19 yaşındaydım, Captagon almaya başladım ve hayatım dağılmaya başladı,” Ürdün’ün başkenti Amman’da bir rehabilitasyon kliniğinde bağımlı genç bir erkek olan Yasser bize anlattı.
“Bu ilacı kullanan insanlarla takılmaya başladım. Çalışıyorsun, yiyeceksiz yaşıyorsun, bu yüzden vücudun bir enkaza dönüşüyor”
Peki eş-Şara ve grubu Hayat Tahrir eş-Şam (HTŞ), Suriye ve Ortadoğu’da Captagon’a bağımlı olan ve aniden tedarik sıkıntısı yaşayabilecek çok sayıda insanla nasıl başa çıkacak?
New Lines Enstitüsü’nde Suriye uyuşturucu kaçakçılığı konusunda uzman olan Caroline Rose, bu konuda endişeli.
“Benim korkum, arzı gerçekten sert bir şekilde bastırmaları ve talepte herhangi bir azalmaya gitmemeleri.”
Ancak daha geniş bir soru da var: Bu kadar kazançlı bir ticaretin kaybının Suriye ekonomisi üzerinde nasıl bir etkisi olacak? Ve arkasındakiler kenara çekilirken, el-Şaraa onları değiştirmek için kanatlarda bekleyen diğer suçluları nasıl uzak tutacak?
Ortadoğu’daki uyuşturucu savaşı
Captagon’un yaygınlaşması Ortadoğu’yu gerçek bir uyuşturucu savaşına sürükledi.
Ürdün ordusuyla Suriye ile olan çöl sınırında çekim yaparken, askerlerin mevzilerini nasıl güçlendirdiklerini gördük ve Captagon kaçakçılarıyla girdikleri çatışmada öldürülen arkadaşları olduklarını öğrendik. Sınırın ötesindeki Suriye askerlerini kaçakçılara yardım etmekle suçladılar.
Bölgedeki diğer ülkeler de bu ticaretten aynı derecede rahatsız oldu.
Suudi Arabistan, yetkililerin sık sık nar gibi meyvelerin bulunduğu içi oyulmuş ve Captagon haplarıyla dolu torbalar bulduğu nakliye konteynerleri nedeniyle Lübnan’dan meyve ve sebze ithalatını bir süreliğine durdurdu.
Rejim kontrolündeki ve isyancıların kontrolündeki Suriye de dahil olmak üzere beş ülkede çekim yaptık, güvenilir kaynaklara danıştık ve Almanya ve Lübnan’daki mahkeme davalarına ait gizli kayıtlara erişim sağladık.
Bu işte parmağı olan iki büyük tarafın adını verebildik: Esad’ın geniş ailesi ve Suriye silahlı kuvvetleri, özellikle de Esad’ın kardeşi Mahir’in komuta ettiği Dördüncü Tümen.
Mahir Esad, kardeşinden sonra Suriye’deki en güçlü adamdı belki de.
2011’de demokrasi yanlısı ayaklanma sırasında protestoculara uyguladığı şiddet nedeniyle birçok Batılı güç tarafından yaptırıma tabi tutuldu ve bu da kanlı iç savaşı tetikledi. Fransız yargısı ayrıca kendisi ve kardeşi için 2013’te Suriye’deki kimyasal silah saldırılarındaki iddia edilen sorumlulukları nedeniyle uluslararası bir tutuklama emri çıkardı.
Lübnan’da tutuklu bulunan bir Captagon tüccarının WhatsApp yazışmalarına erişerek Mahir Esad’ın Dördüncü Tümeni ve ikinci komutanı General Gassan Bilal’i suçlayabildik.
Bu açıklama, Suriye silahlı kuvvetlerinin ve Beşşar Esad’ın yakın çevresinin ticaretteki rolünün teyit edilmesi açısından önemli bir dönüm noktası oldu.
Son dönemde muhaliflerin ilerlemesi karşısında moralsiz bir şekilde savaşmadan kaçan Suriye ordusu askerlerinin görüntülerini görünce, geçen yıl bir rejim askeriyle yaptığımız röportaj aklıma geldi.
Aylık 30 dolarlık ordu maaşının ailesinin üç günlük yemeğini ancak karşıladığını, bu nedenle birliğinin suç ve Captagon’a bulaştığını anlattı.
“Şu anda en çok parayı getiren şey bu” dedi.
Mayıs 2023’te Arap Birliği, halk ayaklanmasını şiddetle bastırdığı için sınır dışı edilmesinin üzerinden 12 yıl geçtikten sonra Suriye’yi yeniden kabul etti. Bu, Esad için diplomatik bir darbe olarak görüldü ve Captagon ticaretini ele alma vaatleri, rehabilite edilmek için bir kaldıraç olarak kullanıldı.
İsyancı liderler sert önlemler alabilecek mi?
Şimdi Suriye’deki isyancı liderler devlet organları üzerindeki güçlerini pekiştirirken, Captagon ticaretine karşı sert önlemler alacaklarına dair söz verdiklerinde, tedirgin komşu ülkelere olumlu sinyaller verdiklerinin tamamen farkında görünüyorlar.
Ama ülkeyi, yıllarca devletin teşvik ettiği kazançlı bir suç teşebbüsünün elinden kurtarmak onlar için daha zorlu bir görev olabilir.
Issam Al Reis, Esad rejimine karşı ayaklanmanın başlangıcında firar edene kadar Suriye ordusunda önemli bir mühendisti ve Captagon ticaretini araştırmak için zaman harcadı. HTŞ’nin başlangıçta ticareti durdurmak için fazla bir şey yapmasına gerek kalmayacağına inanıyor “çünkü ana oyuncular ayrıldı” ve Captagon ihracatında zaten önemli bir düşüş oldu. Ancak “yeni adamların” devralmak için kanatlarda bekliyor olabileceği konusunda uyarıyor.
Talep tarafı da ele alınmazsa bu özellikle sorunlu olacaktır. Bayan Rose’a göre, HTŞ’nin kuzeybatı Suriye’deki İdlib eyaletini kontrol ettiği zamandan bu yana rehabilitasyona yatırım yapıldığına dair çok az kanıt var.
“Captagon tüketimini ele almaya çalışmak için çok kötü bir resim vardı” diyor.
Suriye üzerinden başka bir uyuşturucunun kaçakçılığında da artış yaşandığını söylüyor.
“Birçok kullanıcının, özellikle Captagon’a karşı tolerans geliştirmiş ve biraz daha güçlü bir şeye ihtiyaç duyan kullanıcıların alternatif olarak kristal metamfetamin arayacağını düşünüyorum.”
Al Reis’in de belirttiği gibi diğer sorun ise finansal bir sorun. Kendisinin de söylediği gibi: “Suriyelilerin paraya ihtiyacı var.”
Uluslararası toplumun insani yardım ve yaptırımların hafifletilmesi yoluyla uyuşturucu ticaretine insanların girmesinin önlenmesine yardımcı olmasını umuyor.
Ancak Rose, yeni liderlerin “Suriyelilerin yasal resmi ekonomiye katılımını teşvik etmek için yeni ve alternatif ekonomik yollar” belirlemesi gerekeceğini savunuyor.
Uyuşturucu madde elebaşlarının kaçtığını ancak uyuşturucunun üretimi ve kaçakçılığında yer alanların çoğunun ülke içinde kaldığını söyledi.
“Ve eski alışkanlıklar zor ölür.”
