Beşar Esad rejimi kısa bir zaman diliminde çöktü. Kutlamalar birlikte kamuoyu Şam’a yürüyen Cihadistlerin pek de cilalandıkları gibi ‘’değişmediğini’’ gösteren pek çok görüntüyle karşılaştı. HTŞ birlikte harekete eden Türkiye’nin güdümündeki MSO’unun İŞİD vari infaz, adam kaçırma, ve yağlama görüntüleri ise sıradanlaştı.
Sahada hepsinin çok farklı ajandası olan örgütlerin yanı sıra bölgesel ve küresel aktörlerinde nasıl bir Suriye istedikleri de ciddi bir sorun. İşte bu hengame içinde Suriye’nin nasıl şekilleneceği belirsizliğini koruyor ve hatta bu belirsizlik giderek derinleşiyor.
BBC’nin Uluslararası editörü Jeremy Bowen bu sorulara yanıt arıyor.
Bowen analizinde şunları yazıyor:
‘’Suriyeliler Esad’ın devrilmesini kutluyor olabilir ama ülkenin geleceği belirsiz.
Sonuçta Esad rejimi o kadar içi boş, yozlaşmış ve çürümüştü ki, iki haftadan kısa bir sürede çöktü.
Konuştuğum hiç kimse rejimin toza dönüşme hızına hayret etmekten başka bir şey söylemedi.
2011 baharında, Arap ayaklanmalarının yaşandığı yılda durum farklıydı. Suriyeliler, Tunus ve Mısır cumhurbaşkanlarını deviren ve Libya ile Yemen’in deneyimli diktatörlerini tehdit eden devrimci büyünün bir kısmını ele geçirmeye çalışıyordu.
2011 yılına gelindiğinde Hafız Esad’ın kurduğu ve 2000 yılında ölümüyle oğlu Beşşar’a geçen rejim zaten yozlaşmış ve dekadan bir yapıya bürünmüştü.
Ancak Hafez’in kurduğu sistem, Suriye’yi kontrol etmek için gerekli olduğuna inandığı acımasız, gaddar gücün çoğunu hâlâ barındırıyordu. Esad, darbelere meyilli bir ülkede iktidarı ele geçirmiş ve bunu oğluna yani varisine önemli bir meydan okuma olmadan teslim etmişti.
Beşşar Esad 2011 yılında babasının oyunlarına geri döndü.
Şimdi hayal etmesi zor ama o zamanlar Suriye halkının bir kısmı nezdinde, o yıl “Halk rejimin düşmesini istiyor” sloganını atan kalabalıkların devirdiği eski diktatörlerden daha fazla meşruiyete sahipti.
Beşşar Esad, 2006 Lübnan savaşında İsrail’e karşı başarılı mücadelesi sırasında Filistinlilerin ve Hizbullah’ın açık sözlü destekçisiydi. Mevcut Arap liderlerinden daha gençti.
Babasının ölümünden beri reform vaat ediyordu. Bazı Suriyeliler 2011’de hala ona inanmak istiyordu, gösterilerin söz verdiği değişim için ihtiyaç duyduğu teşvik olacağını umuyorlardı, ta ki adamlarına sokaklarda barışçıl göstericileri vurmalarını emredene kadar.
Suriye’deki bir İngiliz büyükelçisi bana bir keresinde Esad rejimini anlamanın yolunun The Godfather gibi mafya filmlerini izlemek olduğunu söylemişti. İtaatkarlar ödüllendirilebilirdi.
Ailenin reisine veya en yakın subaylara karşı gelen herkes ortadan kaldırılacaktı. Suriye’nin bu, darağacı, bir idam mangası veya yeraltı bir hücrede süresiz hapis anlamına gelebilir.
Şimdi onları görüyoruz, zayıflamış ve solgun, ışığa doğru gözlerini kırpıştırırken, onları yıllarca hapiste kaldıkları dönemden kurtaran isyancı savaşçıların cep telefonlarıyla filme alınmışlar.
Rejimin, ıslak bir kese kağıdı gibi çökecek kadar zayıf olması, hâlâ sürdürdüğü korkunç ve baskı politikalar tarafından gizleniyordu.
Uluslararası kamuoyu, Beşşar Esad’ın zayıf, Rusya ve İran’a bağımlı, ailesinin iktidarını korumak için parçaladığı bir ülkeyi yöneten, ancak yine de Ortadoğu yaşamının bir gerçeği olarak kabul edilebilecek kadar güçlü, hatta yararlı olabilecek biri olduğu konusunda hemfikirdi.
Muhaliflerin İdlib’den çıkmasından önceki son günlerde, ABD, İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin, Esad’ın Suriye’sini İran’dan koparmaya çalıştığı yaygın olarak duyuluyordu.
İsrail, İran’ın Lübnan’daki Hizbullah’a silah ulaştırmak için kullandığı tedarik zincirinin bir parçası olduğunu iddia ettiği Suriye içindeki hedeflere yönelik giderek daha yoğun hava saldırıları düzenliyordu.
İsrail’in Lübnan’daki saldırısı Hizbullah’a ağır darbeler indirmişti, ancak amaç onun yeniden canlanmasını durdurmaktı. Aynı zamanda BAE ve ABD, Tahran ile ittifakını bozması, yaptırımları gevşetmesi ve Esad’ın uluslararası rehabilitasyonuna devam etmesine izin vermesi için teşvikler bulmaya çalışıyordu.
Hem Benjamin Netanyahu hem de Joe Biden, Esad rejiminin düşüşünden sorumlu olduklarını iddia ettiler. Bunda bir gerçeklik payı var.
İsrail’in ABD silahları ve sürekli desteğiyle Hizbullah ve İran’a verdiği zarar, Biden’ın Ukrayna’ya silah göndermesi, Esad’ın en yakın müttefiklerinin onu kurtarmasını imkânsız, hatta istenmeyen bir durum haline getirdi.
Ancak Esad’ı, devrilmesinden günler öncesine kadar İran’ı kontrol altına alma ve zarar verme stratejilerinin bir parçası olarak görmeleri, onun Rusya’ya gece yarısı uçuşuna günler kaldığına bir an bile inanmadıklarını açıkça gösteriyor.
Onlar, onun amacına, tasarımdan ziyade tesadüfen katkıda bulundular.
Rejimin düşmesi, Suriye’nin yeni yöneticileri İran ittifakından ziyade başkalarıyla yaptıkları anlaşmaların daha faydalı olduğuna karar verirlerse, İran’ın tedarik zincirinin sonu anlamına gelebilir.
Tüm taraflar bundan sonra ne olacağını tekrar tekrar düşünüyor ve kesin sonuçlara varmak için henüz çok erken. Suriyeliler, komşuları ve daha geniş dünya şimdi başka bir jeopolitik depremle karşı karşıya, Hamas’ın geçen yıl Ekim ayında İsrail’e yaptığı saldırıları izleyen serinin en büyüğü. Son olmayabilir.
İran, direniş ekseni adını verdiği ağın ana unsurlarının nihai çöküşünü görüyor. En önemli bileşenleri dönüştürüldü; Hizbullah ağır hasar gördü ve Esad rejimi gitti.
İran yöneticileri, Donald Trump göreve geldiğinde onunla bir anlaşmaya varma konusunda yapılan görüşmelerin ipuçlarını takip etmek isteyebilir. Ya da yeni stratejik çıplaklığı, onu son derece zenginleştirilmiş uranyumunu nükleer silaha dönüştürme yönünde kadersel bir karara itebilir.
Suriyelilerin sevinmek için her türlü sebebi var. 2011’den sonraki yıllarda, rejimin tüm baskı ve vahşetine rağmen, Esad ve yandaşları hala savaşacak adamlar bulabiliyordu. Cephede tanıştığım askerlerin çoğu bana Esad’ın İslam Devleti grubunun cihatçı aşırılıkçılarından daha iyi bir seçenek olduğunu söyledi.
2024 yılında, milliyetçi, İslamcı olduğunu ancak artık cihatçı olmadığını iddia eden, iyi örgütlenmiş bir isyancı güçle karşı karşıya kalan ordunun gönülsüz askerleri savaşmayı reddetti, üniformalarını çıkarıp evlerine gittiler.
Suriye birlikleri tanklar da dahil olmak üzere askeri teçhizatlarını terk etti ve bazı durumlarda üniformalarını attı.
En iyi senaryo, bölgedeki büyük oyuncuların yardımıyla Suriyelilerin, ülkeyi yeni bir savaşa sürükleyecek bir yağma ve intikam dalgası değil, ulusal uzlaşmanın savaş sonrası ruh halini yaratmanın bir yolunu bulması. Muzaffer HTŞ’nin lideri Ebu Muhammed el Colani, adamlarının ve Suriye’nin tüm mezheplerinin birbirlerine saygı duymaları çağrısında bulundu.
Adamları rejimi devirdi ve Suriye’nin fiili liderine en yakın kişi o.
Suriye’de ise, onunla aynı fikirde olmayan ve kendi bölgelerinde iktidarı ele geçirmek isteyecek onlarca silahlı grup var. Güney Suriye’de, kabile milisleri Esad’ın emrini tanımadı. Şam’daki yeni yapılanmadan hoşlanmadıkları emirleri takip etmeyecekler.
Doğu çölünde, ABD, IŞİD grubunun kalıntılarından hava saldırıları dalgaları başlatacak kadar büyük bir tehdit gördü. Sınırlarında bir İslamcı devlet olasılığından endişelenen İsrailliler, Suriye silahlı kuvvetlerinin askeri altyapısını dövüyor.
Çok fazla kanun ve düzenin olmadığı bir ülkede, reform edilmiş bir Suriye Arap Ordusu’nu çözümün bir parçası haline getirmenin bir yolunu bulmak daha iyi olabilir. ABD’nin 2003’te Irak silahlı kuvvetlerini dağıtma yönündeki pervasız kararının feci sonuçları oldu.
Türkiye’de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın gördüklerinden memnun olması lazım.
Suriye’nin derin dondurucu soğukta kaldığı bir dönemde, HTŞ’nin bir savaş gücüne dönüştüğü İdlib ilinin özerkliğini korumak için Erdoğan’ın Türkiye’si diğer tüm güçlerden daha fazlasını yaptı.
Erdoğan, İsrail-Türkiye ilişkilerinin Gazze’deki savaşla zehirlendiği bir dönemde nüfuzunun İsrail sınırlarına kadar ulaştığını görebilir.
Suriyeliler için en kötü senaryo, ülkelerinin, rejimlerinin düşmesinin ardından şiddetli bir kaosa sürüklenen iki Arap diktatörlüğünün örneğini izlemesidir.
Libya’nın Albay Kaddafi’si ve Irak’ın Saddam Hüseyin’i, hazır bir yedekleri olmadan görevden alındı. Kötü düşünülmüş dış müdahaleler, iki felaketin yaratılmasında büyük rol oynadı.
Diktatörlerin bıraktığı boşluk yağma, intikam, iktidarı ele geçirme ve iç savaş dalgalarıyla dolduruldu.
Suriyeliler nesillerdir kendi kaderlerinden sorumlu değiller. Bireyler, iki Esad başkanı ve onların takipçileri tarafından bundan mahrum bırakıldılar. Ülke, savaş onu o kadar zayıflattı ki, daha büyük yabancı güçler kendi güçlerini artırmak ve korumak için onu kullandı.
Suriyeliler hala hayatları üzerinde söz sahibi değiller. Eğer öyle olsalardı yeni ve daha iyi bir ülke yaratma şansları olabilirdi.’’
/BBC Word/
