Bir yıl daha çekip gidiyor hayatımızdan. Her zaman olduğu geride bıraktığımız yılda ‘’neler oldu’’ sorusu soruluyor, hem de her alanda. BBC’nin İklim ve Bilim muhabiri Tim Dodd okuyucularına 2024 yılının ilginç bilimsel keşiflerine güzel bir yolculuk yaptırıyor.
‘’ Bilim bu yıl bize heyecanlanmamız için çok şey verdi: Milyonlarca kişi tarafından izlenen tam güneş tutulması, tesadüfen keşfedilen kayıp bir orman şehri ve nesli tükenmek üzere olan kuzey beyaz gergedanı için umut.
En büyük haberlerden biri, Elon Musk’ın Starship’inin insanlığın yeniden kullanılabilir bir rokete sahip olması yolunda dev bir adım atması ve uzay seyahatlerinin daha ucuz ve kolay hale getirilmesiydi.
Elbette her şey olumlu olmadı. Örneğin gezegen için kötü haber şu ki, 2024 yılı kayıtlara göre dünyanın en sıcak yılı olacağı artık neredeyse kesin.
Ama kutlanacak çok şey oldu. İşte yılın en sevdiğimiz ilham verici bilim hikayeleri.
O ‘çubuklar’ roket yakalayıcısı
Elon Musk’ın Starship roketi, ekim ayında fırlatma rampasına dönüşü sırasında bir parçasının görüntülenmesiyle dünyada bir ilke imza attı.
SpaceX aracının alt güçlendirici roketi denize düşmek yerine fırlatma kulesine geri uçtu. Beşinci test uçuşunun bir parçası olarak dev bir çift mekanik kola veya “yemek çubuklarına” takıldı.
SpaceX’in Ay’a ve hatta belki de Mars’a gidebilecek tamamen yeniden kullanılabilir ve hızla konuşlandırılabilir bir roket geliştirme hedefine büyük bir adım daha yaklaştırdı.
SpaceX mühendisleri, güçlendiricinin güvenli bir şekilde iniş yapmasıyla birlikte, “Tarih kitaplarına geçecek bir gün” ilan ettiler.
‘Çubuklar’ anı hakkında daha fazla bilgiyi burada okuyabilirsiniz .
Sinek beyninin haritalanması
zel olduğu kadar karmaşık da olan sineğin beyninde 50 milyon karmaşık bağlantıya sahip 130.000’den fazla damar bulunuyor
Yürüyebilirler, havada asılı kalabilirler ve hatta erkekleri eşlerini etkilemek için aşk şarkıları bile söyleyebilirler; tüm bunları bir iğne başından daha küçük bir beyinle yaparlar.
Ancak bilim insanları, meyve sineğinin beynini inceleyerek, 130.000 hücrenin ve 50 milyon bağlantının her birinin konumunu, şeklini ve bağlantılarını ancak ekim ayında haritalayabildiler.
Bu, yetişkin bir hayvanın beynine dair şimdiye kadar yapılmış en ayrıntılı analizdi ve önde gelen beyin uzmanlarından biri, bu buluşu kendi beynimiz hakkındaki anlayışımızda “büyük bir sıçrama” olarak tanımladı.
Araştırma liderlerinden biri, bunun “düşünce mekanizmasına” yeni bir ışık tutacağını söyledi.
Kayıp Maya şehri ‘kazara’ bulundu
Bir şeyi Google’da aradığınızı, sonuçların 16. sayfasına geldiğinizi ve: “Durun, bu kayıp bir Maya şehri mi?” diye düşündüğünüzü düşünün.
ABD’deki Tulane Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Luke Auld-Thomas’ın başına da aynı şey geldi. O sırada Meksika’daki bir çevre izleme kuruluşunun yaptığı lazer taramasını gördü.
Verileri arkeologların kullandığı yöntemlerle işlediğinde, başkalarının gözden kaçırdığı bir şeyi gördü: MS 750-850 yılları arasında en parlak döneminde 30-50 bin kişiye ev sahipliği yapmış olabilecek devasa bir antik kent .
Meksika’da orman örtüsü altında kaybolan kentte arkeologlar piramitler, spor sahaları ve amfi tiyatrolar buldu.
Araştırmacıların Valeriana adını verdiği kompleks, bitki örtüsünün altında gömülü yapıları haritalayan bir tür lazer araştırması olan Lidar kullanılarak ortaya çıkarıldı.
Dünyanın ilk IVF gergedan gebeliği
Dünyada yalnızca iki adet kuzey beyaz gergedanı kaldı, ancak türün kurtarılması için umut vadeden bir üreme atılımından haberimiz oldu.
Bilim insanları, laboratuvar ortamında oluşturulan gergedan embriyosunu taşıyıcı anneye transfer ederek dünyanın ilk tüp bebek yöntemiyle gergedan gebeliğini gerçekleştirdi .
İşlem, sayıları hâlâ binlerce olan kuzey beyaz gergedanlarının yakın akrabası olan güney beyaz gergedanları üzerinde gerçekleştirildi ve tamamlanması için 13 deneme yapıldı.
Anne enfeksiyondan öldü, ancak otopsi sonucunda 6,5 cm’lik erkek fetüsün iyi geliştiği ve %95 oranında canlı doğma şansına sahip olduğu, gergedan tüp bebek yöntemiyle sağlıklı bir gebeliğin mümkün olduğu ortaya çıktı.
Şu anda 30 adet kıymetli kuzey beyaz gergedanı embriyosu mevcut ve bir sonraki adım bunları kullanarak tüp bebek yöntemini denemek olacak.
Koruma doğa kaybını yavaşlattı
Dünya Doğayı Koruma Vakfı’nın (WWF) “felaket” olarak adlandırdığı tür kaybına insan faaliyetlerinin yol açtığı göz önüne alındığında, bazen doğayla ilgili pek fazla iyi haber duymadığımızı düşünebiliyoruz.
Ancak on yıllık bir çalışma, koruma eylemlerinin küresel biyolojik çeşitlilik kaybını azaltmada etkili olduğunu gösterdi.
Onlarca araştırma enstitüsünden bilim insanları, farklı ülkelerde ve okyanuslarda gerçekleştirilen 665 koruma önlemi denemesini inceledi ve her üç vakadan ikisinde olumlu etki görüldüğünü tespit etti.
Çalışmanın yazarları, Chinook somonlarının yumurtadan çıkarılmasından istilacı alglerin yok edilmesine kadar uzanan tedbirlerin, tehdit altındaki hayvan ve bitkileri korumak için çalışanlara “ışık huzmesi” sunduğunu söyledi.
/BBC word/
