Geçmişi anlamak, çözmek hep merak konusu oldu. Bilim insanları yer altına gömülmüş tarihi çıkarmak ve daha önceki atalarımızın nasıl yaşadığını keşfetmek için olağanüstü bir çaba gösteriyorlar. Bazen bu çabalar yılları alıyor. Hatta bir yüz yılı daha kapsıya biliyor.
Bir kaya parçasına veya taş üzerine resmedilmiş şekilleri, harfleri çözmek sanıldığı kadarda kolay olmuyor. Tıpkı İndus yazısının gizemi gibi. BBC’den Soutik Biswas araştırma yazsında bilim insanların bu çabasına dikkat çekiyor.
‘’Bilgisayar bilimcisi Rajesh PN Rao, her hafta nesillerdir bilim insanlarını şaşırtan eski bir yazıyı çözdüklerini iddia eden insanlardan e-postalar alıyor.
Mühendislerden BT çalışanlarına, emeklilerden vergi memurlarına kadar uzanan kendini şifre çözücüler, olarak ilan etmiş olanların çoğunlu Hindistan veya yurtdışında yaşayan Hint kökenli kişilerden oluşuyor. Hepsi, işaretler ve sembollerin bir karışımı olan İndus Vadisi Uygarlığı’nın yazısını çözdüklerine ikna olmuş durumda.
Washington Üniversitesi’nde Hwang Vakfı Profesörü ve İndus yazısı üzerine hakemli çalışmaların yazarı olan Bay Rao, “Bunu çözdüklerini ve ‘davanın kapandığını’ iddia ediyorlar” diyor.
Yarışı daha da kızıştıran bir gelişme ise, Güney Hindistan’ın Tamil Nadu eyaletinin başbakanı MK Stalin’in, şifreyi çözebilen kişiye 1 milyon dolarlık ödül vereceğini duyurması oldu.
Dünyanın en eski kentsel toplumlarından biri olan İndus veya Harappan uygarlığı, 5.300 yıl önce günümüzün kuzeybatı Hindistan ve Pakistan’ında ortaya çıktı. Surlarla çevrili, pişmiş tuğla şehirlerde yaşayan sade çiftçileri ve tüccarları yüzyıllar boyunca gelişti. Bir asır önce keşfedilmesinden bu yana, bölge genelinde yaklaşık 2.000 yer ortaya çıkarıldı.
Toplumun ani düşüşünün ardındaki nedenler belirsizliğini koruyor, savaş, kıtlık veya doğal afete dair görünür bir kanıt yok. Ancak en büyük gizemi, dilini, yönetimini ve inançlarını gizlilik içinde bırakan çözülememiş yazısıdır.
Bir asırdan fazla bir süredir uzmanlar dilbilimciler, bilim insanları ve arkeologlar İndus yazısını çözmeye çalıştılar. Teoriler onu erken Brahmi yazılarına, Dravidian ve Indo-Aryan dillerine, Sümerceye bağladı ve hatta sadece politik veya dini sembollerden oluştuğunu iddia etti.
Ancak sırları saklı kalmaya devam ediyor. “İndus yazısı belki de çözülememiş en önemli yazı sistemidir,” diyor önde gelen bir Hintbilimci olan Asko Parpola.
Günümüzde daha popüler olan gösterişli teoriler, yazıyı Hindu kutsal metinlerinden alınan içerikle özdeşleştiriyor ve yazıtlara manevi ve büyülü anlamlar yüklüyor.
Rao’ya göre, bu girişimlerin çoğu, işaret ve sembollerden oluşan yazının çoğunlukla ticaret ve alışverişte kullanılan taş mühürlerde yer aldığını ve bu nedenle bunların dini veya mitolojik bir içerik taşımasının olası olmadığını göz ardı ediyor.
İndus yazısının çözülmesinde pek çok zorluk vardır.
Birincisi, nispeten az sayıda yazıt -yaklaşık 4.000 tane- ve hemen hemen hepsi mühür, çanak çömlek, tablet gibi küçük nesneler üzerine yazılmış.
Sonra her yazının kısalığı var: ortalama beş işaret veya sembol uzunluğunda duvarlarda, tabletlerde veya dik taş levhalarda uzun metinler yok.
Yaygın olarak bulunan kare mühürleri düşünün: Üst kısımlarında işaret çizgileri bulunur ve bunların ortasında genellikle tek boynuzlu at şeklinde bir hayvan motifi ve yanında anlamı bilinmeyen bir nesne bulunur.
Ayrıca, bilim insanlarının Mısır hiyerogliflerini çözmesine yardımcı olan Rosetta Taşı gibi iki dilli bir eser de yok. Bu tür eserler, bilinen ve bilinmeyen bir yazı arasında doğrudan bir karşılaştırma sunan iki dilde metin içerir.
İndus yazısını çözmedeki son gelişmeler, bu kadim bilmeceyi çözmek için bilgisayar bilimini kullandı. Araştırmacılar, yazıyı analiz etmek için makine öğrenimi tekniklerini kullanarak, anlaşılmasına yol açabilecek kalıpları ve yapıları belirlemeye çalıştılar.
Mumbai merkezli Tata Temel Araştırma Enstitüsü’nde (TIFR) araştırmacı olan Nisha Yadav da bunlardan biri. Rao gibi bilim insanlarıyla işbirliği yaparak, çalışmaları çözülememiş yazıyı analiz etmek için istatistiksel ve hesaplamalı yöntemler uygulamaya odaklandı.
Yazıdan Indus işaretlerinin sayısallaştırılmış bir veri kümesini kullanarak ilginç desenler buldular. Bir uyarı: “İşaretlerin tam kelimeler mi, kelimelerin bir parçası mı yoksa cümlelerin bir parçası mı olduğunu hala bilmiyoruz” diyor Yadav.
Yadav ve yardımcı araştırmacılar, senaryodaki yazının %80’ini oluşturan 67 işaret buldu. İki kulplu bir kavanoza benzeyen bir işaretin en sık kullanılan işaret olduğu ortaya çıktı. Ayrıca, senaryolar çok sayıda işaretle başladı ve daha az sayıda işaretle sona erdi. Bazı işaret desenleri beklenenden daha sık görünüyor.
Ayrıca, okunamayan ve bozulan metinlerin makine öğrenmesi modeli oluşturularak onarılması sağlanarak, daha ileri araştırmalara zemin hazırlandı.
Yadav, “Bizim anlayışımıza göre senaryo yapılandırılmış ve yazımın altında yatan bir mantık var” diyor.
Elbette, İndus yazısına benzer zorluklarla karşı karşıya olan birçok antik yazı hala çözülememiştir.
Rao, altta yatan dili bilinmeyen Proto-Elam (İran), Linear A (Girit) ve Etrüsk (İtalya) gibi yazılardan bahsediyor.
‘’Rongorongo (Paskalya Adası) ve Zapotec (Meksika) gibi diğerleri bilinen dillere sahiptir, ancak sembolleri belirsizliğini korumaktadır.” Girit’ten gelen Phaistos Diski – Minos uygarlığından kalma gizemli, pişmiş kil disk İndus yazısının zorluklarını yakından yansıtmaktadır. Sili bilinmemektedir ve bilinen tek bir örnek vardır”.
Hindistan’da, Tamil Nadu’lu yazıyı deşifre edenlere ödül vermesinin nedeni tam olarak belli değil. Duyurusu, eyaletinde bulunan grafiti ile İndus Vadisi tabelalarını ilişkilendiren yeni bir çalışmanın ardından geldi.
K Rajan ve R Sivananthan, Tamil Nadu’da kazılan 140 alandan 14.000’den fazla grafiti taşıyan çanak çömlek parçasını analiz etti ve bu parçalar arasında 2.000’den fazla işaret vardı. Araştırmacılar, bu işaretlerin çoğunun İndus yazısındakilere çok benzediğini, işaretlerin %60’ının eşleştiğini ve Güney Hindistan grafiti işaretlerinin %90’ından fazlasının İndus uygarlığından gelenlerle “paralel” olduğunu iddia ediyor.
Rajan ve Sivananthan, bunun “İndus Vadisi ile Güney Hindistan arasında bir tür kültürel temas olduğunu” gösterdiğini söylüyorlar.
Birçok kişi, Stalin’in ödül açıklamasının, onu Delhi’de iktidarda olan Narendra Modi’nin Bharatiya Janata Partisi’ne (BJP) karşı Tamil mirasının ve kültürünün sadık bir savunucusu olarak konumlandırdığına inanıyor.
Ancak araştırmacılar, Stalin’in ödülü için yakın zamanda hiçbir talip çıkmayacağından eminler. Bilim insanları, şifre çözme için çok önemli olan tüm bilinen yazıtlı eserlerin eksiksiz ve güncellenmiş veritabanlarını derlediler. “Peki İndus halkı ne yazdı? Keşke bilseydik,” diyor Bayan Yadav.
/BBC Word/
