“Öfkeli çiftçi “nin asil imajının arkasında, Avrupa’nın iddialı yeşil gündemini sabote etmek için çalışan bir tarım ticareti ittifakı var.
Christopher Lord/
Şubat ayının son hafta sonunda Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Paris’te her yıl düzenlenen ulusal tarım fuarına katıldı. Ocak ayında yolları kapatmaya ve traktörleri şehir merkezlerine sürmeye başlamalarından bu yana Fransız çiftçilerle ilk doğrudan karşılaşmasıydı ve pek de iyi geçmedi. Konuşmaya çalıştığında, etkinliğin açılışını birkaç saat geciktiren bir yuhalama ve ıslık korosu tarafından boğuldu.
Fuardan iki gün sonra, 26 Şubat’ta Avrupa tarım bakanlarının Brüksel’deki toplantısına sokaklarda yaklaşık 1.000 traktör katıldı, çiftçiler lastik ve saman ateşi yaktı ve polise havai fişek attı, üç kişi yaralandı. Polis göz yaşartıcı gaz ile karşılık verdi.
Ocak ayında Avrupalı çiftçilerin protestolarının başlamasından bu yana medyada yer alan haberlerin çoğu “Çiftçilerin Öfkesi” şeklinde özetlenebilecek basit bir hikayeye bağlı kaldı. Ancak gerçekte bu öfkenin büyük bir kısmı, Avrupa Birliği’nin Yeşil gündemi karşısında kendilerini tehdit altında hisseden endüstriyel tarım şirketleri tarafından üretildi. İtalya, Almanya ve başka yerlerde olduğu gibi Fransa’da da traktör konvoyları, büyük toprak sahipleri, böcek ilacı üreticileri ve bunlara hizmet eden finans yapıları da dahil olmak üzere Büyük Tarım ile yakın bağlantıları olan zengin sendikalar tarafından organize edilmektedir. AB politikalarındaki değişikliklerden en fazla tehdit altında olan küçük ve bağımsız çiftçiler, ekonomik olarak önemsiz ve siyasi olarak güçsüz muamelesi görmekten dolayı “öfkeli” olmaktan ziyade depresif görünüyorlar.
Fransızların çoğu şehirlerde yaşadıkları ve çiftçileri sadece televizyonda gördükleri için, genel olarak öfkeli ve genel olarak sempatik aile çiftçisi resmini kabul etmişlerdir. İki yüz yıl önce Fransa esas olarak bir tarım ülkesiydi ve çiftçilik hala temel Fransız mirası olarak görülüyor. Tarımsal alanlar “Derin Fransa”(la France profonde) olarak adlandırılıyor ve onlarca yıllık tarım politikası, çiftçilerin modernleşme ve kentleşmenin yarattığı tehditlerden kurtulmak için yardıma ve korunmaya ihtiyaç duyduğu fikrini sağlam bir şekilde yerleştirdi. Çiftçilik Fransa’nın GSYİH’sinin yalnızca %2’sini temsil etse de, çiftçileri parlak bir imaja sahiptir.
Ulusal hükümetler ve AB politikacıları ne cüretle pestisit ve kimyasal gübre akışını durdurarak karlı bir sistemi bozmaya çalışırlar?
Big Ag, AB’nin karbon emisyonlarını büyük ölçüde azaltmaya yönelik “Yeşil Anlaşma” politikaları paketi tarafından tehdit edilen endüstriyel gıda ekonomisini korumak için mücadele ederken bu imajı faydalı buldu. Yeşil Anlaşma elektrikle çalışan ulaşım ve elektrikli araç altyapısına odaklanırken, küçük bir bölümü “Tarladan Çatala” olarak adlandırılıyor. AB programlarında normal olduğu üzere, yıllar öncesinden planlanan aşamalar halinde ilerliyor. Bu baharın, iddialı yeni hedefleriyle bir sonraki aşamanın lansmanı olması gerekiyordu. Ülkenin büyük tarım şirketleri ve sendikaları bundan hiç hoşlanmadı. Ulusal hükümetler ve AB politikacıları ne cüretle pestisit ve kimyasal gübre akışını durdurarak karlı bir sistemi bozmaya çalışırlar? Dünyanın televizyon ekranlarına ve manşetlerine yansıyan görüntülerde ifade edilen gerçek “öfke” budur.
Bu sahte popülist protesto dalgası herkesi şaşırttı, ancak şu ana kadar Trumpvari milliyetçi hareket Ulusal Miting’in lideri Marine Le Pen işleri kendi lehine çevirmeyi başardı. Ulusal tarım fuarını 28 Şubat’ta ziyaret eden Le Pen, çiftçiler tarafından güler yüzle ve sıcak bir şekilde karşılandı.
Doğu-Orta Fransa’da, Bourgogne-Franche-Comté olarak adlandırılan bölgede, sorunun ilk işaretleri gerçek tabelalarda ortaya çıktı: Kasaba ve köylerin girişlerindeki yol tabelaları gizemli bir şekilde ters çevriliyordu. Tarım sendikaları tarafından organize edilen bu zekice halkla ilişkiler hamlesi Tarn bölgesinde başladı ve hızla Fransa’nın kırsal kesimlerine yayıldı. Mesaj açıktı: Fransız tarım politikası dünyayı alt üst ediyor.
Neden böyle düşündüklerini anlamak için Avrupa Birliği tarım sübvansiyonlarının tarihine kısa bir göz atmak gerekiyor. Ulusal sübvansiyonların yanı sıra, Fransız çiftçilere yapılan yardımların çoğu, Ortak Tarım Politikası 1962’deki başlangıcından bu yana Fransızları kayırmak üzere tasarlanmış olan Avrupa Birliği’nden geçmektedir. 1980’lerde OTP, AB bütçesinin üçte ikisini temsil ediyordu ve azalmakla birlikte önemli bir mali araç olmaya devam ediyor. Tarım sektörü Birliğin GSYİH’sinin sadece %1.4’ünü temsil etmesine rağmen, 2023-2027 yılları arasında OTP’nin 264 milyar Avro ya da toplam Avrupa Birliği bütçesinin üçte birini dağıtması beklenmektedir. Polonya, Bulgaristan, Romanya ve büyük tarım sektörlerine sahip diğer Doğu Avrupa ülkelerini bünyesine katmış olmasına rağmen, en büyük faydalar hala Fransa’ya gidiyor. Capital dergisine göre, Fransız çiftçiliği bugün CAP sübvansiyonlarından yılda dokuz milyar avrodan fazla pay almaktadır.
Marine Le Pen’in yeğeni ve Fransız aşırı sağ partisi ‘Reconquete’in Genel Başkan Yardımcısı Marion Marechal, sol önde, 24 Ocak 2024 Çarşamba günü Brüksel’deki Avrupa Parlamentosu önünde Fransız ve Belçikalı çiftçilerin gösterisine katılıyor. (AP Fotoğrafı/Virginia Mayo)
Ancak bu pahalı sistem, yardım etmek için tasarlandığı insanlara artık hizmet etmiyor. Paris romantik bir ulusal hazine olarak geleneksel tarım fikrini korumak için ne kadar uğraşırsa uğraşsın, son 10 yılda çoğu küçük ve bağımsız 100.000 çiftlik kapandı. Bunun başlıca nedenleri kuşaklar arası farklılıklar. Köylü çiftçiliğinin küçük aile çiftliği modeli, asgari ücret geliri için sabahtan akşama kadar çalışmaya dayanıyor. Genç insanlar bunu yapmak istemiyor. Kapanan çiftlikler çoğunlukla sahip değiştirdi ve giderek çok uluslu şirketler tarafından yönetilen tarım ticaretine doğru bir kayma yaşandı.
Sonuç olarak sübvansiyonların %80’i artık çoğunlukla az sayıda büyük, sanayileşmiş işletmeye gidiyor. Son 30 yılda toprak mülkiyeti üzerine yapılan ilk büyük araştırma, Fransız tarım arazilerinin çoğunun -16 milyon hektar- süpermarket zincirleri ve emeklilik fonları da dahil olmak üzere çoğunlukla anonim yatırımcılardan kiralandığını ortaya koydu. Bağımsız, aile temelli köylü çiftçiler tamamen vazgeçmezlerse kiracı konumuna düşüyorlar ve OTP zenginleri daha da zenginleştiren bir başka mekanizmaya dönüşüyor. Aile sermayesi olmadan, babadan oğula geçen geleneksel düzen bozulur. Geriye kalan tek şey şirket gücüdür. Ve bu güç, AB’nin statükoyu bozma planlarından hiç de memnun değil.
Adına rağmen Yeşil Anlaşma öncelikle tarımla ilgili değildir. Amacı Avrupa’yı yenilenebilir enerjiye dayalı sıfır emisyonlu bir kıtaya dönüştürmektir – karbon-nötr büyümeye Yeşil Geçiş olarak adlandırılmaktadır. Elektrikli araçlar, elektrikli gemiler ve uçak yakıtı kullanımının azaltılması önemli unsurlardır, ancak ulusal ve uluslararası altyapı projeleri büyük para getiren projelerdir, ayrıca ağır sanayinin yeşil politikaları benimseme masraflarını telafi etme planları da vardır.
Büyük ya da küçük tüm çiftçiler, yeni yeşil politikalarla bağlantılı olarak artan AB bürokrasisinden nefret ediyor. Ancak asıl mesele evrak işleri değil. AB’nin gezegeni kurtarmaya yönelik cesur planları. Gerçekten de hedefler devrim niteliğinde. “Endüstriyel emisyonlar, ortam havası, yüzey ve yeraltı suyu kirleticileri, kentsel atık su ve toprak arıtımı konularında daha güçlü kurallar önerdik. Bu kurallar, 2050 yılında sıfır kirlilik hedefine yönelik bir adım olarak 2030 yılına kadar kirliliğin önemli ölçüde azaltılmasını sağlayacaktır” dedi. “Bu plan AB’nin yeşil liderliğini güçlendirirken daha sağlıklı ve sosyal açıdan daha adil bir Avrupa yaratacaktır.”
Büyük ya da küçük tüm çiftçiler, yeni yeşil politikalarla bağlantılı olarak artan AB bürokrasisinden nefret ediyor. Ancak asıl mesele evrak işleri değil. AB’nin gezegeni kurtarmaya yönelik cesur planları.
Protestolara kadar AB reformları sorunsuz bir şekilde ilerliyor gibi görünüyordu. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in pestisitlerle ilgili yeni kısıtlamaları ve iklimle ilgili diğer hedefleri açıkladığı 1 Şubat günü binden fazla traktör Brüksel sokaklarını kapattı. Protestoların Avrupa’yı sarmasının ardından AB geri adım attı. Bir haftadan kısa bir süre içinde Leyen, Birliğin 2030 yılına kadar pestisit kullanımını yarıya indirme hedefinden vazgeçtiğini açıkladı.
AB’nin geri vitesi olmadığı sık sık söylenir ve Leyen’in açıklaması, ilk kez organize bir tarım lobisinin Brüksel’i böylesine küçük düşürücü bir U dönüşü yapmaya zorlama girişimi ve başarısı oldu.
Çevreye verilen zarar önemliydi. AB’nin Yeşil Anlaşma ve Tarladan Sofraya projelerinin bir sonraki aşamasının, 2030 yılı için pestisit kullanımının ve “besin kayıplarının” (yeraltı sularının çamurla kirlenmesi anlamına gelir) %50 azaltılması; kimyasal gübrelerin en az %20 azaltılması; çiftlik hayvanları ve balıklar için antibiyotiklerin %50 azaltılması ve organik tarımın tarım arazilerinin %25’ine çıkarılması gibi etkileyici hedefler içermesi gerekiyordu.
Ancak pestisit hedefi konusundaki yenilgi tüm proje için büyük bir darbe oldu. Pestisit Eylem Ağı’nın Avrupa şubesi kararı “tarımsal kimya endüstrisinin başını çektiği korkunç muhalefetin AB için daha sağlıklı ve geleceğe dönük bir tarıma karşı kazandığı bir zafer” olarak nitelendirdi.
Benim yaşadığım la France profonde bölgesi çiftliklerle dolu, dolayısıyla protestolar başladığında herkesin bahsettiği çiftçi öfkesinin bir kısmını bulmanın kolay olacağını düşündüm. Ancak yerel çiftçilerle konuştuğumda çoğunlukla kayıtsız kaldıklarını gördüm. “Hayır, ben bunun için çok yaşlıyım.” “Kimin umurunda?” “Zamanım yok.” Bir sonraki köyün belediye başkanı Serge Boitard’a direnişe katılan birini önerip öneremeyeceğini sormak için yaklaştım. Diplomatik bir şekilde ifade etmeye çalıştı. “Hepsinin yapacak işleri var. Her şeyi bırakıp barikat kurmaya gidemezler.” Yolun sadece 10 mil aşağısında traktörlerden oluşan bir barikatla desteklenmiş yaklaşık 100 kamyon olduğunu belirttiğimde Boitard omuz silkti. “Kim olduklarını bilmiyoruz” dedi.
Yerel trafiği engelleyen makinelerin çoğu yeni Claas model traktörlerdi. Bunlar benim bölgemdeki çoğu küçük çiftçinin kullandığı 40-50 yıllık traktörlerden çok farklı. Şu anki protestolara öncülük edenler çoğunlukla lüks sınıf, konforlu, klimalı kabinleri ve son teknoloji bilgisayarlı motorları var. İtalya’daki protesto konvoyuna öncülük eden Fendt 933 gibi en büyük ve en güçlü modellerin fiyatı yeni bir Lamborghini’den daha fazla, çoğu zaman çeyrek milyon dolara ulaşıyor. Yeni nesil tamamen otonom yapay zekalı robot traktörler ise bunun iki katına mal oluyor.
Borçla finanse edilen bu traktörler, tarımın çokuluslu sermaye tarafından daha geniş çapta ele geçirilmesini simgeliyor, diyor 40 yaşındaki keçi çiftçisi ve Küçük Çiftçiler Konfederasyonu’nun bölge sözcüsü Thomas Maurice. Maurice, “Cumhurbaşkanı Macron tarım 2.0’dan, start-up ulusundan bahsederek seçildi” diyor. “Teknolojik çözümlere, GPS’e, robot sistemlerine inanıyor. Çiftçilerin etrafında, çiftçileri borçlandırmak, çiftlikleri daha büyük ve daha az çevresel standartlara sahip hale getirmekle ilgilenen bankalar, yönetim kuruluşları, kooperatifler gibi bütün bir ekonomik ekosistem var.”
Çiftçiler, 6 Şubat 2024 Salı günü İspanya’nın kuzeydoğusundaki Mollerussa yakınlarında bir protesto sırasında bir otoyolu kapattıktan sonra barikat kurdular. (AP Fotoğrafı/Emilio Morenatti)
Hükümet istatistikleri bu analizi desteklemektedir. Fransız Tarım Bakanlığı rakamları 1980’lerden bu yana küçük, karma, çevre dostu çiftliklerden daha büyük işletmelere, özellikle de şu anda Fransız tarım arazilerinin çoğunluğunu oluşturan tahıl çiftliklerine doğru istikrarlı bir kayma olduğunu göstermektedir. Aynı dönemde çiftliklerin ortalama yüzölçümündeki değişim de dikkat çekicidir: 19 hektardan 59 hektara, ana mekanizma arazi satın alma ve ardından daha büyük işletmeler halinde birleştirme.
Sektör lobicileri ve destekçileri bunda önemli bir rol oynamaktadır. Fransa’da protesto hareketinin baş aktörü, “tüm çiftçiler” ya da “tüm sektör” adına konuştuğunu iddia eden en büyük tarım sendikası FNSEA’dır. Sendikanın gençlik kanadı Genç Çiftçiler ile birlikte baş aşağı yol işaretleri kampanyasını tasarladılar. Sendikanın başkanı Arnaud Rousseau hem traktör protestolarını kışkırttı hem de AB tarım ilaçları konusunda yenilgiyi kabul ettiğinde herkese evlerine gitmelerini söyledi. Ancak 13 Şubat’ta Başbakan ve Tarım Bakanı ile görüştükten sonra bir basın toplantısı düzenleyen Rousseau, “Traktörler evlerine gitti diye kimse meselenin çözüldüğünü düşünmesin” dedi.
Macron hükümeti tavizler verdi ve acil yardım paketleri açıkladı, ancak FNSEA kaslarını esnetmeye ve sanki hükümeti fidye için tutuyormuş gibi caka satmaya devam ediyor. Macron’un verdiği tavizleri “boş laf” olarak nitelendiriyor ve teslimiyetten başka hiçbir şeyin yeterli olmayacağını öne sürüyorlar.
Rousseau büyük ölçekli bir tahıl çiftçisi ve 19 ülkede faaliyet gösteren, yıllık cirosu 9 milyar Euro olan çok uluslu bir tarım şirketi olan Avril Group’un CEO’su. Bir önceki CEO Xavier Beulin, “gerçek Tarım Bakanı” olarak biliniyordu ve sendikanın zor durumdaki küçük çiftçilerden ziyade tarım endüstrisini temsil ettiğinden hiç kuşku duymuyordu. Beulin’in ölümünden sonra Christiane Lambert, Katolik Çiftçiler Derneği’nde yükseldikten sonra FNSEA’nın liderliğini devraldı. Genel olarak yeşil konulara daha dostça yaklaştığı düşünülen Lambert’in görev süresi boyunca FNSEA pestisitlerin sadık bir destekçisi olmaya devam etti. Nisan 2023’te Rousseau liderliği devraldığında, doğal düzen tamamen yeniden tesis edildi: geleneksel aile çiftçiliğini önemsiyormuş gibi görünürken kendi çıkarlarına hizmet etmeye devam eden çok uluslu bir tarım şirketinin CEO’su tarafından yönetilen bir çiftçi birliği.
Köylü Konfederasyonu’ndan Maurice, “FNSEA, [kendileri] ve tarımsal sanayi lobisi tarafından kurulan ve sürdürülen bir tarım sistemini korumakla ilgileniyor” dedi. “Gösteriler sırasında açıkça gördüğümüz gibi, bu sistem ayrıcalıklı insanlar yaratıyor: Tahıl yetiştiricileri. Domuz çiftçileri. Endüstriyel, uluslararası ölçekte her şey.”
“FNSEA, [kendileri] ve tarımsal sanayi lobisi tarafından kurulan ve sürdürülen bir tarım sistemini korumakla ilgileniyor.”
Ancak Avrupa çapındaki protestolarda gerçek bir direnişin işaretleri var. Fransa’nın önde gelen ilerici gazetesi Libération’a göre, FNSEA sendikası bu kez ülkenin çiftçilerinin kontrolünü ve tartışmasız liderliğini sürdürmek için mücadele ediyor. Macron ve bakanları Köylü Konfederasyonu ve diğer küçük bölgesel örgütlerle görüşüyor ve bu örgütler açıkça FNSEA’nın hakimiyetine meydan okunduğunu görmek istiyor.
FNSEA doğal olarak olaylara farklı bakıyor. Onlara göre, Fransız tarımının gerçek sesi onlar. Bu bölgenin bölge başkanı 51 yaşındaki Jacques de Loisy, telefonla yaptığı açıklamada “ekolojist ideoloji ve lobisinin” etkisinin “yeterli bilimsel temeli olmayan üretim ve gelirleri düşürmek” olduğunu söyledi. Fransa’da tahıl tarımıyla ilgili hiçbir zaman bir sağlık skandalı ya da krizi yaşanmadı ama şimdi onların bir numaralı hedefiyiz.”
Brüksel’deki Çiftlikten Çatala projesini öne çıkarıyor ama asıl öfkesi Fransız hükümetine ve onun politikalarına yönelik.
“Artık binlerce düzenleyici metin var ve mesele sadece evrak işi değil. Önemli olan içerik ve uygulama” diyor de Loisy. “Belçika’da hendeklerin temizlenmesi zorunludur. Bunu yapmak istiyorsak bir sertifika için başvurmamız gerekiyor ve bürokratik süreç birkaç ay sürüyor. Traktörlerimiz için orman yollarını açık tutmamıza izin verilmiyor. Bunların hepsi bizi cezalandırmak için tasarlanmış. Üyelerimi gerçekten kızdıran bir şey de OFB [Fransız Biyoçeşitlilik Ofisi]. Etrafa müfettişler gönderiyorlar ve silah taşıyorlar. Biz haydut değiliz!”
Ekolojistler OFB’yi Avrupa’nın biyoçeşitliliğinden geriye kalanları korumak için gerekli bir acil durum polis gücü olarak görüyor. Eğitimli ve idealist gençlerden oluşan yeni nesil küçük çiftçiler de aynı fikirde. Ancak eski nesil, hala gerçek köylüler, bunların hiçbiriyle ilgilenmiyor. Kapı komşumuz 75 yaşındaki Marie-Françoise, tavuk ve tavşan besliyor ve köye krem peynir yapmak için her gün ineğini elle sağıyor. Onun hayatı 500 yıl önceki atalarınınkinden çok da farklı değil. Ancak o öldüğünde, küçük çiftliği muhtemelen en yakın otoyolda trafiği tıkayan ve lastik yakan süslü traktörlerin parasını ödeyen küresel gıda endüstrisine dahil olacak.
/ Çeviri : DeepL + A. Halûk Ünal /
