BBC’ye bilgi veren kaynaklar, Taliban’ın Afganistan’da ele geçirdiği yarım milyon silahın kaybolduğunu, militan gruplara satıldığını veya kaçırıldığını, BM’nin de bunlardan bazılarının El Kaide bağlantılı grupların eline geçtiğini düşündüğünü belirtti.
Eski bir Afgan yetkiliye göre, Taliban 2021’de Afganistan’ın kontrolünü yeniden ele geçirdiğinde çoğunluğu ABD tarafından finanse edilen yaklaşık bir milyon silah ve askeri teçhizatın kontrolünü ele geçirdi.
Taliban 2021’de Afganistan’da ilerledikçe, birçok Afgan askeri teslim oldu veya silahlarını ve araçlarını terk ederek kaçtı. Bazı ekipmanlar ABD güçleri tarafından geride bırakıldı.
Gizli saklı tutulan silahlar arasında M4 ve M16 tüfekleri gibi Amerikan yapımı ateşli silahların yanı sıra, Afganların elinde onlarca yıl süren çatışmalardan kalma eski silahlar da yer alıyor.
Taliban’ın geçen yıl sonlarında Doha’da kapalı kapılar ardında yapılan BM Güvenlik Konseyi Yaptırımlar Komitesi toplantısında, bu ekipmanın en az yarısının artık “kayıp” olduğunu kabul ettiğini söyledi.
Komiteden bir yetkili, yarım milyon eşyanın yerinin bilinmediğini başka kaynaklarla da teyit ettiklerini söyledi.
BM’nin Şubat ayında yayınladığı raporda , El Kaide bağlantılı örgütlerin arasında Tahrik-i Taliban Pakistan, Özbekistan İslam Hareketi, Doğu Türkistan İslam Hareketi ve Yemen’deki Ensarullah hareketinin de bulunduğu bazı örgütlerin, Taliban tarafından ele geçirilen silahlara eriştiği veya bunları karaborsadan satın aldığı belirtiliyordu.
BBC, bu konuyu Taliban hükümetinin sözcü yardımcısı Hamdullah Fitrat’a iletti. Fitrat, BBC’ye silahların korunması ve depolanmasının çok ciddiye alındığını söyledi.
“Tüm hafif ve ağır silahlar güvenli bir şekilde saklanıyor. Kaçakçılık veya kayıp iddialarını kesinlikle reddediyoruz” dedi.
2023 tarihli bir BM raporunda, Taliban’ın yerel komutanların ele geçirilen ABD silahlarının %20’sini elinde tutmasına izin verdiği ve bunun sonucunda karaborsanın geliştiği belirtildi. Bu komutanlar Taliban’a bağlıdır ancak genellikle bölgelerinde bir dereceye kadar özerkliğe sahiptirler.
BM, “yerel komutanlar ve savaşçılar arasında iktidarı pekiştirmek için silah hediye etmenin yaygın bir uygulama olduğunu” belirtti. Karaborsanın Taliban için zengin bir silah kaynağı olmaya devam ettiğini belirtti.
Kandahar şehrinde eski bir gazeteci BBC’ye, Taliban’ın ele geçirmesinden sonra bir yıl boyunca orada açık bir silah pazarının var olduğunu ancak o zamandan beri mesajlaşma hizmeti WhatsApp aracılığıyla yer altına alındığını söyledi. Üzerinde, zengin kişiler ve yerel komutanlar yeni ve kullanılmış ABD silahları ve ekipmanları -çoğunlukla ABD destekli güçler tarafından bırakılan silahlar- ticareti yapıyor.
ABD’nin Afgan yeniden inşa projelerini denetlemekle görevli kuruluşu olan Sigar’ın kayıt altına aldığı silah sayısı, kaynaklarımızın aktardığından daha düşük olsa da, 2022 tarihli bir raporda doğru bilgiye ulaşamadığı kabul edildi.
Bunun nedeni olarak, ekipmanların yıllar boyunca çeşitli ABD bakanlıkları ve kuruluşları tarafından finanse edilmiş ve sağlanmış olması gösteriliyor.
Sigar, “Savunma Bakanlığı’nın Afganistan’daki ekipmanların takibine ilişkin süreçlerinde on yıldan fazla bir süredir eksiklikler ve sorunlar” olduğunu da sözlerine ekledi.
Dışişleri Bakanlığı’nı da eleştirerek şunları ekledi: “Dışişleri Bakanlığı, geride bıraktığı ekipman ve fonlar hakkında bize sınırlı, yanlış ve zamansız bilgi verdi.” Bakanlık, bunun böyle olmadığını reddetti.
Bu tamamen politik bir konu ve ABD Başkanı Donald Trump, Afganistan’dan silahları geri alacağını defalarca söyledi. Orada 85 milyar dolar değerinde gelişmiş silahların bırakıldığını söyledi.
Trump, yeni yönetimin ilk kabine toplantısında, “Afganistan dünyanın en büyük askeri ekipman satıcılarından biri, neden biliyor musunuz? Bizim bıraktığımız ekipmanları satıyorlar,” dedi.
“Bunu araştırmak istiyorum. Onlara ödeme yapmamız gerekiyorsa sorun değil, ancak askeri teçhizatımızı geri istiyoruz.”
Başkanın rakamı tartışmalıdır, çünkü Afganistan’da harcanan para aynı zamanda eğitim ve maaşları da finanse ediyordu. Ayrıca, Afganistan geçen yıl Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü’nün en büyük 25 silah ihracatçısı arasında yer almadı.
Trump’ın açıklamalarına yanıt olarak Taliban’ın baş sözcüsü Zabihullah Mujahid, Afgan devlet televizyonuna yaptığı açıklamada, “Bu silahları önceki yönetimden ele geçirdik ve bunları ülkeyi savunmak ve her türlü tehdide karşı koymak için kullanacağız.” dedi.
Taliban, ABD’nin ana NATO üssü olarak hizmet veren Bagram Havaalanı da dahil olmak üzere düzenli olarak ABD silahlarını sergiliyor ve bunları zafer ve meşruiyet sembolleri olarak sunuyor.
Pentagon, 2021’de çekildikten sonra Afganistan’da bırakılan ABD ekipmanının etkisiz hale getirildiğini iddia etti; ancak Taliban o zamandan beri ABD silahlarını kullanarak yetenekli bir ordu kurdu ve Ulusal Direniş Cephesi ve İslam Devleti grubunun bölgesel kolu olan İslam Devleti Horasan Eyaleti gibi rakip gruplara karşı üstünlük sağladı.
Eski Afgan hükümetinden bir kaynak BBC’ye yaptığı açıklamada, Kandahar depolarında “yüzlerce” kullanılmayan Humvee, mayına dayanıklı pusu korumalı araç (MRAP) ve Black Hawk helikopterinin kaldığını söyledi.
Taliban, ele geçirilen bu ekipmanların bir kısmını propaganda videolarında sergiledi, ancak Black Hawk helikopterleri gibi gelişmiş makineleri çalıştırma ve bakımını yapma yetenekleri, eğitimli personel ve teknik uzmanlık eksikliği nedeniyle sınırlıdır. Bu sofistike ekipmanların çoğu hala çalışmıyor.
Ancak Taliban, operasyonlarında Humvee’ler ve hafif silahlar gibi daha basit ekipmanları kullanabiliyor.
Donald Trump, Afganistan’daki ABD silahlarını geri almaya kararlı görünürken, Sigar’ın eski başkanı John Sopko, böyle bir girişimin anlamsız olacağını söylüyor.
Afgan Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nün düzenlediği son etkinlikte konuşan yetkili, “maliyetin gerçek değerini aşacağını” söyledi.
Trump’ın herhangi bir adım atıp atmayacağını henüz belli değil, ancak bu arada bölgede silahların yayılması ve militan grupların bunlara erişimi konusundaki endişeler giderilemedi.
/BBC News/
