Sibel Özbudun: Bugünü ve Sonrası ile COVİD-19

  Corona’ya karşı işçi sınıfı ve emekçilere değil, yurttaşlara çağrı yapmak doğru bir tutum değildir. Sınıflı toplumlarda tüm toplumsal kesimlerin aynı şekilde uyabileceği hiçbir kural yoktur ve olamazken, sormadan geçmeyelim: Madem sosyal mesafe şart fabrikalarda üretim duruyor mu, temizlik işçileri çöpleri toplamayı bırakıyor mu? 

“İnsanlığın ortak düşmanlarına karşı” solda yeni zuhur etmiş bir hastalık değilken; önümüzde iki seçenek var: Ya kapitalizmin giderek büyük ölçeklerde ürettiği kıyım, yıkım, kuraklık, yoksulluk ve savaştan örülmüş barbarlığa teslim olmak ya da sınıfsız, sınırsız yeni bir dünyayı hazırlamak için sosyalizmi kurmak!

 

                          BUGÜNÜ VE SONRASI İLE COVID-19[*]

                                                                                SİBEL ÖZBUDUN-TEMEL DEMİRER

 

“Bi gur re dikujin,

bi şivan re dixwin,

bi xwedî re digirîn.”[1] 

Oscar Wilde’ın, “Hayat sanatı taklit eder” sözünü doğrularcasına, felaket filmlerinin gündelik hayata dönüştüğü günlerdeyiz.

Bu kesiti Albert Camus’nün, ‘Veba’sındaki, “Görünür gerçeğe rağmen, bir insanın ölümünün bir sineğin ölümünden farksız olduğu bir çılgınlık dünyasında yaşadığımız,”[2] satırlarıyla, Jean Paul Sartre’ın nitelemesiyle “mauvaise foi/ kötü niyet” çağı olarak betimlemek[3] mümkün (mü?)!

Bunlara eklenecek şeylerin dahası William Shakespeare’in, “Unutma ki bu aşağılık dünyadasın./ Çoğu zaman kötülüğü baş tacı edip,/ iyiliği çılgınlık sayan dünyada”; Johann Wolfgang von Goethe’nin, “Ne acayip bir dünyada yaşıyoruz İnsanlar, cehaletin kalın perdesi arkasından, gerçeği göremiyorlar. Katillerine kucak açıp onları alkışlıyorlar,” uyarılarında saklı…

Latince “Kraliyet Tacı” anlamına gelen corona tokadı insan(lık)ın suratına inmişken, meseleye netice değil, neden üzerinden kafa yorulması gerekiyor: gerçekte asıl virüs sürdürülemez kapitalizmdir. 

Evet Covid-19 salgınının küresel bir tehdit olduğu bir “sır” değil. Coronavirüsten ölenlerin sayısı giderek artarken, sürdürülemez kapitalizm koşullarında ekonomik nedenler ile intihar edenlerin sayısı yılda 190 bin, sigaranın yol açtığı hastalıklardan ölenlerin sayısı 800 bin, kanserden ölenlerin sayısı 1 milyon 460 bin dolaylarında seyrediyor; bölgesel savaşlarda ölenlerin sayısını zikretmeye bile gerek yok…

Yoksulluğun yol açtığı hastalıklardan ölenlerin sayısı 2010’da 52.8 milyonken; 1 milyondan fazla insan da açlıktan ölmüştü. Ayrıca ‘Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) verilerine göre, her yıl 7 milyon insan hava kirliliği nedeniyle ölürken, tedavi (bağlamlı kurtuluş) için radikal bir değişim, yani devrim; yani bu yıkıcı sistemin çökertilmesi gereklidir, şarttır.

Coronavirüs, doğanın dengesinin ne kadar kırılgan olduğunu bir kez daha gösterip, salgınının etkileri küresel çapta bir sağlık krizinin çok ötesine geçerken; küresel ekonomik ve jeopolitik manzarayı da köklü biçimde değiştirecek güzergâhın önünü açtı. 

Örneğin Almanya Başbakanı Angela Merkel’in, “Coronavirüs salgını, 2008 banka ve finans krizinden daha kötü,”[4] saptamasının ötesindeki vahamete denk düşen tabloda Emmanuel Macron’un, şimdi bir “savaş”, bir “dünya savaşı” çıktı[5] veya “Sanki III. Dünya Savaşını yaşıyoruz,”[6] türünden yorumlarına konu olan hâl(imiz) aynı zamanda artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağının da bir işareti…

Kolay mı? Neo-liberal ekonomi-politiğin dilinden düşürmediği “görünmez el”, “piyasanın mutlak, sorgulanmaz dinamikleri” söylencelerinin yerle yeksan olduğu sürdürülemez kapitalizm karaya otururken; Lampedusa’nın ‘Leopar’ındaki ifadeyle, “Her şey değişirken her şey olduğu gibi kalmış”[7] vaziyette; hem de tüm soru(n)larıyla ve daha da ağırlaşmışken Slavoj Zizek’i anımsamakta yarar var:

“İmkânsız olan gerçekleşti ve bildiğimiz dünyamız kendi etrafında dönmeye son verdi. Ama coronavirüs salgını bittiğinde nasıl bir dünya düzeni ortaya çıkacak -zenginler için sosyalizm, felaket kapitalizmi ya da yepyeni bir şey mi?”[8]

Tarihin bugünde yanıtı aradığı soru(n) buyken; yine bugünde gelecek(sizliğ)imiz biçimlenmektedir!

 

1. AYRIM: COVID-19 BAHSİ

 Tarihçi Yuval Noah Harari, “Coronavirüs, son 100 yıldaki en kötü salgın hastalık” vurgusuyla ekliyor: “Bunun gibi global bir epidemiyi yaklaşık 100 yıldır görmedik. Şu an dünyadaki insanlar yakın zamanda bu kadar korkutucu ve alarm verici olan bir şeye tanık olmadı…”[9]

Corona, Çin’in Hubey eyaleti Vuhan kentinin güneyindeki bir hayvan pazarının çalışanlarında 31 Aralık 2019 itibarıyla; ateş, öksürük ve dispne (solunum zorluğu) belirtileriyle ortaya çıktı. Başvuranların çoğunda nedeni bilinmeyen ve sayıları giderek artan pnömoni (zatürre) tablosu fark edilince hekimler alarma geçti. 

Aynı şehirde benzer şikâyetlerle, ciddi seyreden vakaların hızla artması, ölümlerin görülmesi çalışmaları yoğunlaştırdı. Bu toplu hastalığa neden olan virüs tespit edildi, daha önce insanlarda görülmemiş yeni tipte bir Coronavirüs olduğu açıklandı. Bu yeni virüs bilim insanları tarafından 2019-nCoV olarak adlandırıldı. Neden olduğu hastalığa ise Covid-19 ismi verildi. Singapur, İran, Tayland, Japonya, Hong Kong, Güney Kore, İtalya ve bir çok Avrupa ülkesi dahil bir çok yerde vakalar görülmeye, artmaya başladı, ölümler sökün etti.

2019-nCoV dahil coronavirüs ailesi, basit soğuk algınlığından (bir dönem salgın yapan SARS; MERS gibi) ağır solunum yetmezliği yapan ciddi hastalıklara kadar geniş bir tabloya sebep olan RNA virüs ailesindeyken; Covid-19’a neden olan coronavirüsün genetik kodu sadece 30 bin karakter uzunluğunda… 

Aylar önce açıklanan ‘Küresel Sağlık Güvenliği 2019 Raporu’nda şu dikkat çekici uyarılar yer alıyordu: “Dünya genelinde ülkelerin ulusal sağlık güvenlikleri hayli zayıf. Hiçbir ülke salgın hastalıklar konusunda tam hazır değil ve her ülkenin ele alması gereken önemli açıkları var”…[10]

Üzerinde düşünülmesi gereken bir saptama değil mi?

Devamla; Prof. Dr. Onur Hamzaoğlu, bu virüsün, insanların insan, hayvanların hayvan, bitkilerin de bitki gibi yaşamasına müsaade etmeyen kapitalizmin “armağanı” olduğunu söylerken;[11] vahşi hayat kaynaklı coronavirüsün kent merkezlerine, oradan da küresel ağlar üzerinden tüm dünyaya nasıl yayıldığı incelendiğinde, aslında bunun aynı zamanda ekolojik bir kriz olduğu çok net biçimde görülür. 

Tıpkı, daha önceki Ebola, SARS, MERS örneklerinde olduğu gibi, coronavirüs de vahşi doğa kaynaklıdır. Vahşi doğanın kalbine doğru açılan yollar ve vahşi hayvanların kitlesel ölçekte öldürülerek satılması, corona krizinin temelinde yatmaktadır. Öyleyse, ortada beklenmedik bir şok değil, kapitalist şirketlerin doğayla kurduğu sömürücü ilişkinin ortaya çıkarttığı kaçınılmaz bir fatura var. 

Örneğin, dünyanın coronavirüsü ile tartıştığı günlerde, Filipinler Sağlık Bakanlığı, bir bıldırcın çiftliğinde ortaya çıkan H5N6 kodlu yeni bir kuş gribi türünü tescil ettirdi. Kapitalist tarım, insanlık için bu tür salgın hastalıkları dönemsel olarak sürekli üretecek gibi görünüyor.[12]

Gerçekten de Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Utku Perktaş’ın, insanlığın biyo-çeşitliliği yok eden etkinlikleri nedeniyle Covid-19 benzeri hastalıklar ve yeni virüslerin ortaya çıktığına dikkat çekip, salgınların doğanın insanlığa verdiği tepki olduğunu belirterek eklediği üzere: “Tropikal ormanları istila ettik, ağaçları kestik, hayvanları öldürdük. Virüsleri doğal alanlarından çıkardık, temas kurduk ve yeni yaşam alanları hâline geldik”![13]

Özetle corona salgınının ortaya koyduğu üzere: “Gerçek anlamda uluslararası bir halk sağlığı altyapısı bulunmadığından, kapitalist küreselleşmenin biyolojik olarak sürdürülemez olduğu şimdi ortaya çıkıyor. Fakat böyle bir altyapı, halk hareketleri büyük ilaç şirketlerinin ve kâr amaçlı sağlık kuruluşlarının iktidarını yok edene kadar asla var olmayacaktır.”[14]

Burada belirtmeden geçmeyelim: Bulaşıcı hastalıkların sınıf veya diğer sosyal sınırları-engelleri tanımadığı gibi “efsane”lere prim vermemek gerek…

“Nasıl” mı?

Kimileri dünyayı vuran Covid-19 salgınının “demokratik bir salgın” olduğunu iddia ediyor! 

“Demokratik çünkü her toplumsal sınıf bu salgının etkilerine açık, her gruptan her yaştan insanı etkileyebiliyor”muş!

Bu kocaman bir yalan; hiç de demokratik bir virüs değil. Kaldı ki virüsün demokratiği, anti demokratiği olmaz. “Demokratik” ya da “antidemokratik” olarak nitelenebilecek olan, sistemlerin virüs ya da başka soru(n)larla başa çıkış tarzı, yani önleyici ve sağaltıcı mekanizmalara erişimin herkese açık olup olmadığıdır. Bağışıklık sisteminiz güçlü olması sağ kalmanızla neredeyse doğru orantılı. Bağışıklık sisteminizin gücü ise nasıl bir hayat sürdüğünüz ile bağlantılı. Dahası bu hastalıkta hastane bakımının hayat kurtarıcı olması hastalıkla baş etmede toplumsal sınıfın önemine işaret ediyor. Hatta belki de çok sayıda siyasetçinin, zenginin ve ünlünün bu virüsü kapmış olduğunun anlaşılması, ulaşılması zor olan testlere onların daha rahat ulaşıyor olmaları ile ilgili… 

Yani tıpkı savaş, deprem vb. gibi bütün diğer felaketlerde olduğu üzere bu salgın da herkesi aynı şekilde vurmuyor…

O hâlde corona salgınının ilk elden ve birinci dereceden mağdurları yine emekçiler, ezilenlerdir…

I.1) DURUM(UMUZ)

 Yaşanan corona şokunun -son tahlilde- emekçileri, ezilenleri etkilediğinin altını ısrarla çizerek devam edersek; malum üzere toplumlarda en hızlı değişimler “şok” dönemlerinde yaşanır. Covid-19 salgını da bir gün geçecek, ama arkasında ekonomik, siyasi ve kültürel açılardan değişmiş bir dünya bırakacak. Ortaya çıkmaya başlayan belirtiler iyimser olmaya izin vermiyor.

On yıllardır ekonomik krizi yöneten model çökmüştü, ufukta bir yenisinin olduğunu gösteren belirtiler yoktu. Neo-liberalizm, on yıllardır sağlık hizmetlerini özelleştiriyor, “kâr makinesine” teslim ediyordu. Sosyal yardımlar, bu “makineyi” destekleyen vergi indirimlerinin, teşviklerin yarattığı bütçe açığını kapamak için kısılıyor, sağlık destek kurumları birbiri ardına tasfiye ediliyordu. Kültür endüstrisi (ve sosyal medya), bireyleri hızla bencil, haz saplantılı tüketicilere dönüştürerek, farklı ve birbirine düşman kimliklerle donatarak vatandaşlık duygusunu zayıflatıyordu. Farklılıklarımızı yüceltenler, hepimizin o “makine” karşısında aynı şey (tüketilecek girdi) olduğumuzu çoktan unutmuşlardı.

Bu çöküşe toplumsal tepki, önce demokratik özgürlükçü refleksleri canlandırdı, ama yönetici seçkinlere güvensizliği ve öfkeyi had safhaya çıkaran göçmenler krizinin ardından, hızla “Yeni Faşizmi” beslemeye başladı.

Covid-19 salgını, hâlen çökmekte olan ekonomik modelin ve liberal demokrasinin tüm zaaflarını daha da derinleştirerek sergilemeye başladı. On yıllardır, toplumsal dayanışma kurumlarını, refah devletinin sağlık sistemini, vatandaşlık ruhunu, serbestlik (ki bu toplumsal özgürlüklerden farklıdır) adına zayıflatan kapitalist iktidar ilişkileri şimdi, Covid-19 salgını karşısında en önemli silahlardan toplumsal dayanışma ve yöneticilere güven duygularından yoksun olduklarını gördüler.

Covid-19 salgını, kültür endüstrisinin azımsanamaz katkılarıyla dünya çapında toplumsal bir “şok”u tetikledi. 

Şimdi işsizlik, iflaslar hızla artacak, günlük yaşamın temposu aksayacak, korku, güvensizlik, “öteki” karşısında nefret, günah keçisi arama eğilimi daha da yaygınlaşacak. Demagog, patolojik yalancı, psikopat liderlerin, acil açıklama, çözüm bekleyen şaşkın kitleler üzerindeki etkileri artacak.[15]

Ortaya çıktığı dönemin özelliklerini göz önüne aldığımızda Covid-19 salgınını “uygarlığın kendisiyle imtihanı” olarak düşünebiliriz. Covid-19, uygarlığın “özel” bir döneminde ortaya çıktı. Bu “özel” dönemi kısaca betimlersek; ilk sırada, 1990’ların ortasından bu yana gelişmesi hızlanan internetin, bilişim ağlarına bağlı sistemler üzerinden toplumun, sosyoekonomik dokusunun ayrılmaz parçası hâline gelmesi var. Bunu tedarik zincirlerine, sosyal medya kullanımındaki patlamaya, büyük veri ve algoritmaların hızla gelişen, yaygınlaşan bir yeni sermaye “birikim tarzı” yaratmaya başlamasına, kitle izleme, denetleme, disiplin, siber savaş araçlarına dönüşmesine bakarak görebiliriz.

Hızlı teknolojik gelişmelerin üretkenlikte beklenen artışı getirmemesi (üretkenlik paradoksu), kronik düşük büyüme ve borç yüküne karşı dünya borsalarındaki hızlı yükseliş de bu dönemin bir özelliğidir. Bu teknolojik ve ekonomik zemin üzerinde jeopolitik krizlerin, bunların ürettiği göçmen ve sığınmacı dalgalarının yoğunlaştığını görüyoruz. 

Düşük büyümenin, borç yükünün özellikle, muhafazakâr ideolojilerin “kuluçka makinesi”, orta ve küçük işletmeleri, yok olma korkusunun yaygınlaştığı geleneksel sanayi dallarında çalışanları vurması, göçmen gelişinin kültürel ekonomik basıncıyla birleşiyor, “Yeni Faşizmin” tırmanışını hızlandırıyor.

Bu resme, ormanların tarıma, madenciliğe, imara giderek daha çok açılmasını, küresel ısınmanın iklim krizine dönüşmesini de (yangınlar ve su baskınları, kasırgalar ve birçok ekosistemin altüst olması) eklemek gerekir. Bu resmi, hızlı kentleşmeyle, göçlerle birleştirdiğimizde karşımıza, dönemin bir özelliği daha çıkıyor: SARS, MERS, kolera, H1N2, Ebola, Zika, domuz gribi ve covid-19 gibi ülke sınırlarını aşan, bölgesel ve hatta küresel çapta yayılabilen bulaşıcı hastalıklar.

Covid-19’un ekonomik etkilerine ilişkin korkular, dünya borsalarında paniğe dönüştü; yüzde 15’e varan düşüşler yaşandı, toplam 6 trilyon dolar silindi… Parasal önlemlerin, düşük verimlilik ve kârlılık ortamında, belirsizlik sürdükçe yatırımları teşvik etmesi, orta ve küçük ölçekli işletmelerin Covid-19’dan kaynaklanan sıkıntılarını hafifletmesi de olanaklı değil.

Kültürler, cinsel tercihler arasındaki çelişkileri, düşmanlıkları körükleyen sosyal medya ortamında, Covid-19’un getirdiği belirsizlik, ırkçı, yabancı düşmanı duygulara uygun komplo teorilerini yaygınlaştırıyor. Yönetici seçkinlere, ana akım medyadaki haberlere güven geriledikçe faşizmin tırmanışı hızlanıyor. Devletlerin, salgını kontrol altına alma çabaları da, Çin örneğinde olduğu gibi ister istemez, izleme, disiplin ve cezalandırma teknolojilerini geliştirerek totaliter eğilimleri güçlendiriyor. 

Bu sırada, göçmenleri koz olarak kullanıp insan yaşamıyla kumar oynayanlar, faşist propagandanın Covid-19 ile yabancılar arasında ilişki kurmasını kolaylaştırarak adeta ateşe benzin döküyor. Fransa’da bir yerel gazete “Sarı tehlike mi? (Le péril jaune?)” başlığı atabiliyor, İtalya’da Çinlilere, Yunanistan’da sığınmacılara yönelik saldırılar yaşanıyor. ‘Der Spiegel’ ve ‘The Economist’, Çin’i sorumlu tutan kapaklarla çıkabiliyorlar. Londra’da, Asyalı bir genç, “Ülkemizde virüs istemiyoruz” diye bağıran bir grup tarafından sokak ortasında darp ediliyor. Avrupa’da faşist şiddetin tırmanma hızı artıyor.

Böyle bir iklimde, zaten yüzde 2.9 ile resesyon sınırında seyreden küresel büyüme hızı, OECD’nin öngördüğü gibi, yarı yarıya azalarak yüzde 1.5’e gerilerse dünya bir ekonomik ve finansal girdabın içine düşer, insanlık çok büyük toplumsal çalkantılarla yüz yüze kalabilir[16] ve kalacaktır da!

Söz konusu çerçevede artan sayıda gözlemci, coronavirüs (Covid-19) salgınının, 2008’den bu yana hızlanarak tersine dönmeye başlayan küreselleşme sürecinin “tabutuna son çiviyi” çaktığına inanıyor. 

Coronavirüs salgını dünya ekonomisinin ve siyasi ilişkilerinin tüm kırılganlıklarını sergiledi, hatta derinleştirdi… Covid-19 vurunca, küresel tedarik zincirleri koptu, hava taşımacılığı adeta durdu. Ülkeler sınırlarını kapatmaya, vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini kısıtlamaya, askeri ve polisi sokağa indirmeye; hükümetler parlamentoları “bypass” ederek karar almaya başladılar. Dünya ekonomisinin kan damarları olan finansal piyasalarda on yıllardır görülmeyen şiddette dalgalanmalar başladı. Petrol piyasalarında başlayan fiyat savaşları finans piyasalarında belirsizlikleri daha da arttırdı.

Devletler virüsle mücadele önlemlerini devreye sokmaya başlayınca, yalnızca sınırlar değil, iş yerleri de kapanmaya başladı. Fabrikaların yanı sıra lokanta, kafe, “fast food” restoranlar, cep telefon dükkânları zincirleri on binlerce çalışanı işten çıkartmaya başladılar. İşsizlik, ailesine bakamama, evinin kirasını, konut kredisi taksitini, kredi kartı taksitini ödeyememe riskiyle yüz yüze bir nüfus aniden ve büyük bir hızla artmaya başladı.

Kısacası, bir taraftan tedarik zincirleri fabrikaları durduruyor ve ekonomide bir arz sorunu yaratıyor, diğer taraftan salgına karşı alınmaya başlanan önlemler özellikle küçük işletmeleri iflasa sürüklüyor, işsizlik artarken ekonomide ciddi bir talep sorunu oluşmaya başlıyor. Bu arz ve talep yetersizliği sorunları birleşirken, kredi piyasaları sıkışıyor ve bir borç krizi olasılığı güçleniyor.

Morgan Stanley ve Standard&Poor’s ekonomistlerine göre dünya ekonomisinde bir süredir beklenen resesyon Covid-19’un etkisiyle başlamış. Morgan Stanley ve Standard&Poor’s analistlerinin yorumlarına ek olarak hızla artmaya başlayan işsizliğin, bir borç krizi olasılığının, en azından gelişmiş ülkelerde bir depresyon tehlikesini gündeme getirdiği söylenebilir.

Merkez Bankaları ve hükümetler Covid-19’un tetiklediği, ağırlaştırdığı sorunlara karşı faizleri indirmeye, trilyon dolarlık kurtarma paketlerini gündeme getirmeye başladı. Ancak para politikalarının yeterli olmayacağı hemen anlaşıldı. Bu kez “oyunun kuralları” da değişmeye başladı. Neo-liberalizmin merkezlerinden İngiltere’de Muhafazakâr Parti hükümeti büyük borçlanma, harcama, yatırım, talep yönetimi politikaları içeren Keynesyen bir ekonomi programı açıkladı ve salgının ilerlemesine paralel olarak programı genişletmeye başladı.

Covid-19 yalnızca neo-liberal politikaları arka plana atmakla kalmadı. Sınırların kapanma eğilimi milliyetçiliği, ırkçılığı, küreselleşmenin adeta bir prototipi olarak Avrupa Birliği’nin (AB) geleceği üzerinde soru işareti oluşturdu.

Kısaca bu manzara, küreselleşmenin temel bileşenlerindeki kırılmanın hızlandığını, küreselleşmeyi destekleyen neo-liberal ekonomi politikalarının değişmeye başladığını, küreselleşme karşıtı eğilimlerin, duyguların daha da güçlendiğini gösteriyorken;[17] dünyanın dört bir yanına hızla yayılan bu salgının tetiklediği kriz elbette emperyalizmin nasıl bir gericilik rejimi olduğunu gösterdi. Kapitalizmin en gelişmiş olduğu coğrafyalarda burjuva toplumunun kendi kölelerini beslemekten bile aciz olduğu açığa çıktı. Başta emperyalist metropoller olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki burjuva diktatörlüklerinin açmazlarını, bu açmazlar nedeniyle ilan ettikleri olağanüstü hâl rejimlerini en görmek istemeyen gözlere bile gösterdi. Devrimci bir durumun dünya çapında yayıldığı gizlenemez hâle geldi…

Özetle coronavirüs salgını dünyayı adeta istila ederken, insanların yaşam alışkanlıkları, biçimleri, tarzları da zorunlu değişikliklere maruz kaldı ve Larry Elliott’un, “Çöküş derin, iyileşme uzun”[18] biçiminde özetlediği tabloda küresel devrimci durum tüm yakıcılığıyla kendini gösteriyor. Emperyalist-kapitalist sistemin böylesi zamanlarda bağışıklık sistemi yıkılmaya elverişli bir hâl alırken; totaliter tehdidin önünü de açtı.

 I.2) KORKU GÜZERGÂHI

ABD Ordusu Generali Mark A. Milley’in, “Bu kriz kimi ülkeleri iflas noktasına getirebilir. Bu belli ülkelerde politik kaosa neden olabilir,”[19] uyarısını dillendirdiği hâl ve gidişatta -altını çizerek tekrarlarsak- küresel resesyon olasılığı artıyor; küreselleşme süreci gerilemeye devam ediyor. Önümüzdeki dönem küreselleşme karşıtı tepkilerin sertleşme, küreselleşmedeki gerilemenin hızlanma olasılığı güçleniyor.

Bu da milliyetçi, ırkçı eğilimlerin ve devlet kapitalizmine ilginin artacağına, ikincisi de “emperyalizme” işaret ediyor; denilebilir ki coronavirüs kapitalizmin ekran görüntüsünü çekip, hakikâtini gözler önüne serdi, bu da kapitalizmin bir çeşit Guernica’sıdır. 

Hayır; bu vahşi kapitalizm değil; sadece sürdürülemez kapitalizmdir!

Sakın ola “Vahşet” sözcüğünü kullanmayın. “Paran yoksa öl” diyen kapitalizmdir. İş böyle olunca “Vahşi Kapitalizm” tamlaması anlamsızdır. Çünkü her türlü melanet kapitalizme mündemiçtir.

Kapitalizm, doğası gereği zaten vahşidir. O yüzden de “Vahşi Kapitalizm” tamlaması “ıslak su” ya da “sıcak ateş” veya “zalim faşizm” gibi gereksiz sözcük israfıdır… Kapitalist talan güdüsünün tek sınırlayıcısı, emekçilerin, işçi sınıfının onun karşısındaki örgütlü gücüdür. Günümüz kapitalizminin “şansı”, bu gücün onyıllardır zaafa uğra(tıl)mış, etkisizleş(tiril)miş olmasında yatıyor. Bir başka deyişle: “vahşi” kapitalizm = kapitalizm eksi işçi sınıfı/emek muhalefeti.

Mesela bugün ABD’de en az 90 milyon insanın sağlık sigortası bulunmadığı ya da “gereken yeterli güvenceye” sahip olmadığı biliniyor![20] O hâlde?

Sık sık hatırlatmakta yarar var: Kapitalizm yıkım ve korkudur!

Tiranların, tiranlığın en büyük silahı korkudur. O, yoğunlaştırılıp, yaygınlaştırıldıkça özgürlükler askıya alınır. Korkan insan teslim olur, “kader”ine rıza gösterir, boyun eğer. Coronanın yarattığı bulaşıcı ölüm korkusu yurttaşların devletlerden gelen her önleme koşulsuzca itaat etmelerini kolaylaştırırken; yerkürede yeni bir korku sarmalının her şeyi sarıp sarmaladığı aşikârdır.

Küresel ya da yerel bir soru(n) ile karşılaşıldığında tiranların, korkuyu kışkırtıp daha da zorbalaştığı, baskıyı artırdığı “sır” değil; çünkü kapitalizm korkudan beslenir. Naomi Klein, ‘Şok Doktrini: Felaket Kapitalizminin Yükselişi’ başlıklı yapıtında Milton Friedman’ın George W. Bush Hükümeti’ne verdiği tüyler ürpertici öneriyi şöyle aktarır: “Bir topluma, felaket sonrası her tür politikayı rahatlıkla kabul ettirebilirsiniz çünkü değişim, ancak krizle birlikte gerçekleşir.”[21]

Yaşamı(mızı), ilişkileri(mizi) ve geleceği(mizi) tehdit eden bir olgunun yol açtığı “öznel” kaygıların engelleyici ve bulaşıcı olduğu, yabancılaşmayı büyüttüğü, “F Tipi” izolasyonu toplumsallaştırdığı, iktidarın mitingleri yasaklamak zorunda olmadığı bir “cennet” yarattığı ve insan(lar)ın virüsten ölmezse dahi yalnızlıktan öleceği bir ortam yarattığı görülmelidir.

Salgınla yaşanan ölümler gerçeği, emperyalist kapitalist sistemin ürünüyken ve de kapitalist egemenliğin, felaketi fırsata dönüştüren güç olduğu bir an dahi göz ardı edilip, unutulmamalıyken; felaketlerle devreye giren sosyal paniğin yarattığı korku da virüsten çok daha hızlı yayılmakta ve böylelikle de totaliter egemenliğini pekiştiren tiranlar dünyayı hapishaneye çevirmektedir.

Böylece kapitalizmin ilaç firmaları tam istim çalışıyor; tüketim pompalanıyor; stoklar eriyor; sınırlar kapatılıyor; toplantı, gösteri etkinlikleri yasaklanıyor…

Elbette ki corona tehdidine dikkat edilmelidir, bu şarttır. Ancak “Kapitalizmin panik, yasaklara ve soyguna hayır!” vurgusuyla toplumsal varlık(lar) olduğumuzu ve kapitalist önlemlerin soygun sistemine dahil olduğunu asla unutmadan…

Kapitalizmin korku(nun) iktidarı olduğu ve korkuyla yönettiği gerçeğinin ekonomi-politikası corona günlerinde ısrarla hatırlatılmalıdır. Mesela 19-21 Mart 2020 kesitinde yapılan bir araştırmaya göre, işini kaybetmekten endişe duyanların oranının corona virüsünden endişelenenlerin oranından fazla[22] olmasının gösterdiği gibi…

Meselenin diğer boyutuna gelince; o da ırkçılık, ayrımcılık, milliyetçilik, ötekileştirmedir…

“Milliyetçilik” mi?

“Coronavirüs salgını Brezilya’da giderek yayılırken, aşırı sağcı Devlet Başkanı Jair Bolsonaro halkın ‘asla bir hastalığa yakalanmayacağını’, vücutlarında virüsün yayılmasını engelleyecek antikorların hâlihazırda bulunduğunu söyledi”![23] (Salgının boyutlarının açığa çıkmasından günler önce “Türk geni”nin Coronavirüs’e karşı dayanıklı olduğu, Türklerin Covid’e yakalanmayacağı söylencesine dört elle sarılanları aklınıza getirin!…)

“Irkçılık, ayrımcılık, ötekileştirme” mi?

ABD Başkanı Donald Trump, ısrarla ve uyarılara rağmen, coronavirüsü “Çin virüsü” diye niteliyor!

Trump’ın konuşmasında “Çin virüsü” kavramını kullanması, ‘The Financial Times’ gibi ana akım yayınlarda aktarılmaya başlandı. “Resmi görüş bu virüsün, Wuhan eyaletindeki hayvan eti satılan çarşıda, yarasa eti ile yılan eti arasında bir yerlerden insana sıçradığı biçimindeydi. Bu açıklamanın Batı’da, jeopolitik, ırkçı yargıları yansıtılıyordu: Virüs salgının sorumlusu Çinlilerdir. Çinliler bu ‘iğrenç’ şeyleri yemeseler bunlar olmaz.”[24]

Bunlar, emperyalist Batı’nın ırkçı kafasının tipik bir göstergesiyken; Çin’de coronavirüs etkili olmaya başladığında ABD Ticaret Bakanı Wilburr Ross bundan memnuniyet duyduğunu şu sözlerle ilan etmişti: “Bu salgın Amerikan ekonomisine yarayacak. İstihdam Kuzey Amerika’ya geri dönecek”![25]

1. AYRIM: FELAKET = KAPİTALİZM

Sınıflı-sömürücü tarihte insan(lık) birçok felakete maruz bırakıldı.

Örneğin Edgar Allan Poe, ‘Kızıl Ölümün Maskesi’ adlı ölümsüz hikâyesinde, kendi çağının korkunç hastalıklarından biri olan vebayı şöyle betimliyordu: “Kızıl Ölüm ülkeyi uzun süredir kasıp kavurmaktaydı. Böylesine ölümcül ve iğrenç bir salgın görülmemişti. Bu hastalığın emaresi ve damgası kandı: kanın kızıllığı ve dehşeti.”[26]

Evet tarih boyunca insanlık, Poe’nun betimlemesine benzeyen yüz binlerce, hatta milyonlarca kişiyi öldüren gerçekten yıkıcı salgınlara tanık olurken; antik çağlardan bugüne dünyayı etkisi altına alan birçok salgından bilinen en büyükleri şöyleydi: Atina Vebası (MÖ 430-427); Antonine Vebası (MS 165-180); Justinianus Vebası (MS 541-750); Cüzzam (XI. Yüzyıl); Büyük Veba-Kara Ölüm (1347-1351); Çiçek Hastalığı ve Cocoliztli Salgını (1545-1548); Londra Büyük Veba Salgını (1665-1666); Kolera Salgını (1817-1823); İspanyol Gribi veya ‘H1N1’ (1918-1919); Hong Kong Gribi veya ‘H3N2’ (1968-1970); HIV/AIDS (1981-günümüz); SARS (2002-2003); Domuz Gribi veya ‘H1N1’ (2009-2010); Ebola (2014-2016)…[27]

Salgınlar tarihinin en çok insan kaybına neden olan hastalıkları veba, kolera ve İspanyol nezlesidir. Jüstinyen vebası, 541-750 yıllarında üç yüz yıl bütün dünyada dalgalanmalarla devam etmiştir. Roma İmparatoru I. Jüstinyen (527-565) zamanında çıktığı için bu isimle anılır. Veba, insanlığın en büyük darbeyi 1347-1350 kesitinde “Kara Ölüm” adıyla anılan küresel salgınla vurmuştu. İspanyol nezlesi de 1918-1919 küresel salgınında milyonlarca insanı yutmuştu. 

Bu nitelikleriyle tarih boyunca yaşanan Veba, Sarıhumma, Çiçek, Sığır Vebası gibi salgın, hanedanlıkların çöküşlerinden, sömürgeciliğin artışına, iklim değişiminden, kilisenin gücünün kırılmasına, sanayi devrimine yol açmasından, isyanlara büyük ve kalıcı etkileri olurken; corona’nın da bu tür bir etkisi olacaktır elbette, şu tarihi örneklerdeki gibi: Ekim 1347’de Sicilya’daki Messina Limanı’na bir gemi yanaştı. O gemiden inen az sayıdaki hayatta kalmış denizci, Veba’ya yakalanmıştı. Kan öksürüyor ve acı içinde çığlıklar atıyorlardı. “Ölüm Gemisi” hemen mühürlendi ve geri gönderildi, ama artık çok geçti.

Sonraki yıllarda, Çin ya da İpek Yolu kaynaklı bir hastalık, Avrupa nüfusunun yüzde 70’ini öldürmeye devam etti. O zamanların en iyi arşivcilerinden olan Ralph Higden “İnsanlığın neredeyse onda biri hayatta kaldı,” diyordu.

Felaketin yol açtığı can kayıpları, eşi benzeri görülmemiş bir emek gücü kıtlığına da yol açtı. Bu durum özgür serflerin daha yüksek ücretler ödemeleri için lordlara yaptığı muazzam bir baskı sürecini getirdi.

İngiliz monarşisi, büyük bir panik hâlinde serflerin yüksek ücret talep etmesini yasaklayan çılgınca yasalar çıkardı. Ücret artışlarının dondurulmasını içeren “Emekçiler Yasası”, köylülerin pahalı kıyafetler giymelerini yasaklayan “Giderler Yasası” ve en sonunda vebadan sağ kalanlar üzerine uygulanan “Kelle vergisi” artık iyice felce uğramış toplumun patlamasına ve 1381 Büyük Köylü İsyanı’na yol açtı.

Veba iyice çürümüş olan feodalizme balyoz darbesi indirmiş oldu. Felç olmuş sistem veba felaketiyle başa çıkamıyordu. Kara Veba belki de ilk kez küçük burjuvaziyi tarih sahnesine çıkardı.

Benzer şekilde, coronavirüsü henüz bu tarihsel paralellikler kadar ölümcül bir yerde olmasa da kapitalizmin çürümüşlüğünü ve aşılması imkânını gözler önüne seriyor.

Özetle felaketlerin çift yönlü dersleri oluyor: Tiran tiranlığının derdine düşerken; ezilenler ise empatinin ve dayanışmanın gücüyle tanışıyorlar. Bunun böyle olmasında sınıflı-sömürücü hakikât belirleyici bir rol oynuyor.

II.1) KAPİTALİST HAKİKÂT

Naomi Klein’in, “Benim felaket kapitalizmi tanımım çok açık. Felaket kapitalizmi, özel endüstrilerin büyük ölçekli krizlerden doğrudan kâr sağlamak için izledikleri yayılma yoludur. Felaket ve savaş vurgunculuğu yeni kavramlar değil ancak; bunlar 11 Eylül olaylarından sonra Bush yönetimi altında iyice kök saldı. Yönetim bu dönemde, bir tür bitmek bilmeyen güvenlik krizi ilan etti ve eş zamanlı olarak güvenliği özelleştirdi ve taşeronlaştırdı. Buna yerli, özel güvenlik devletiyle beraber Irak ve Afganistan’ın (özelleştirilmiş) istilası ve işgali de dahildi,”[28] notunu düştüğü hâlde insan(lık) olarak bir yol ayrımındayız: İnsan yaşamından, halk sağlığından daha önemli ne olabilir ki? 

Piyasa ekonomisinin, giderek piyasa toplumuna dönüştüğü; kapitalizmin kâr hırsının, hiçbir kural, hiçbir insani, vicdani, ahlâki değer tanımadığı; özelleştirmenin bazılarının öne sürdüğü gibi her derde deva değil, aksine üstesinden gelinemez sorunların kaynağı olduğu, küreselleşmenin sınırları kaldırıp, dünyayı küçük bir köy yapıp, soru(n)ları çözmediğinin ayan beyan ortada olduğu koordinatlarda, artık seç(il)mek zorunda: Kâr mı? Servet mi? Lüks ve şatafat mı? Yoksa insan(lık) mı?

Corona ile bir kez daha kapitalizmin kârları özelleştirip, zararları ezilenlere ciro ederek, kamulaştırdığı görüldü!

Şimdi söz konusu bu akıl tutulmasıyla hesaplaşmak gerek; yoksa!

İşte “uygar kapitalist metropoller”den örnekler…

Fransa’da 600 doktor Başbakan Edouard Philippe ve eski Sağlık Bakanı Agnes Buzyn hakkında suç duyurusunda bulunup, “Tehlikeyi bildikleri hâlde önlem almadıklarını” açıkladılar![29]

Fransa’da yeni tip coronavirüsten ölenlerin sayısının hükümetin günlük olarak açıkladığı resmi verilerden çok daha yüksek olduğu belirtilirken; ‘Fransa Hastaneler Federasyonu’ Başkanı Frederic Valletoux, “Sadece hastanelerin sağladığı verileri biliyoruz. Resmi verilerdeki yükseliş şimdiden çok fazla ama huzur evlerinde yaşananları, evlerinde ölenleri de ekleseydik kesin rakamlar şüphesiz daha yüksek olurdu,” dedi![30]

Kolay mı? Fransa’da 20 yıldır, kamu hastanelerinin kaynakları düzenli olarak tırpanlandı: Acil servisi çalışanlarının sendikasından sözcü Christophe Prudhomme’a göre, 20 yılda yatak kapasitesinde yaklaşık 100 binlik düşüş oldu.[31] 

Şubat 2020’de hastanelerin bölüm başkanları, kaçınılmaz “sağlık krizi” konusunda uyarılarda bulunarak kitlesel bir biçimde görevlerinden istifa ettiler.[32]

Martine Bulard’ın ‘Le Monde Diplomatique’in Ocak 2020 sayısında da belirttiği gibi, Fransız hükümetlerinin (siyasi tandansı ne olursa olsun) on yıllardır kamu hizmetlerine yönelik, ideolojik nedenlere dayanan bu inançsızlığı, savaşılacak “ortak” düşmanın ta kendisi. Onlara göre, özel klinikler ve sigortalar, toplumumuzda büyük bir rol oynamalı; kâr mantığı, kamu yararının önüne koyulmalı.

Coronavirüsle karşı karşıya kalan Fransa ayrıca sanayi politikasındaki eksikliklerin de bedelini ödüyor: İlaçlar Çin’de veya Hindistan’da üretiliyor; hiçbir fabrika, gerekli olan maskeyi hızlıca üretme kapasitesine sahip değil. 

Quotidien gazetesinin 16 Mart 2020’deki baskısında görüşlerine yer verilen Pompidou Hastanesi Acil Servisi Başkanı Philippe Juvin şöyle demişti: “Fransa, sağlık açısından azgelişmiş bir ülke. Vatandaşlarına maske temin etme kapasitesinden yoksun bir ülkeye başka ne denebilir ki?”[33]

Ya ABD mi?

Öğrendik ki en güçlü devlet olarak bilinen ABD’de, meğer sağlık sistemi Zambiya seviyesindeymiş. Virüsü tespit etmek için kullanılan setlerin fiyatı 3 bin 500 dolarmış ve devlet hiçbir biçimde bunu karşılamazmış. Depoları nükleer silahlarla doluymuş ama bunlar virüs karşısında bir hiçmiş![34]

“Nasıl” mı?

Başkan Donald Trump’ın coronavirüs salgınını küçümsemesinin nedenlerinden biri de elbette çokça eleştirilen ABD sağlık sisteminin yetersizliği. Hiçbir ülke, sorunu ABD kadar kötü ele almadı. Her şeyden önce Trump, inkâr etti. Uyarılara rağmen yeterince test yapılmadı. Çünkü Trump sağlık sisteminin zayıflığının ortaya çıkmasını istemiyordu. ‘Business Insider’ın istatistiklerine göre, 8 Mart 2020 itibarıyla ABD’de, 1 milyon kişi başına 5 test yapıldı.[35]

Coronavirüs pandemisinin yeni merkezi olacağı öngörülen ABD’de New York eyaletinin valisi Andrew M. Cuomo, hastalığı ciddiye almayan ve ihtiyaçları karşılamayan Trump ile yönetimine isyan edip, “Federal Acil Yönetim Ajansı, 400 suni solunum cihazı gönderiyor. 30 bine ihtiyacım varken 400 tane ile ne yapabilirim? Bu durumda ölecek 26 bin kişiyi siz belirleyin, çünkü sadece 400 suni solunum cihazı gönderiyorsunuz,”[36] feryadını dillendirdi.

Ayrıca coronavirüs için tedavi gören bir kadına yaklaşık 35 bin dolar fatura çıkartırken; test ve tedavi sürecinde sağlık sigortası olmadığına ve o dönem Trump’ın testlerin ücretsiz olmasını öngören yasayı onaylamadığına işaret eden Danni Askini, “Daha sonra önüme 34 bin 927 dolarlık bir fatura geldi. Tam anlamıyla şok olmuştum. Çevremde kimsenin bu kadar parası yoktu,”[37] derken; ABD’de salgın önlemlerine hastane önüne yerleştirilen mobil morglar da eklendi. BBC’nin habere göre, uzun, beyaz, dikdörtgen kamyonlar, Manhattan’daki Bellevue ve Queens’teki Elmhurst Hastanesi’nin önüne park etti…[38] 

Ve Almanya… Başbakan Angela Merkel, milyonlarca insanın kaderine yönelik sarsıcı bir kayıtsızlıkla, hükümetinin halkın yüzde 60-70’inin Covid-19 virüsüne yakalanmasını beklediğini ilan ettiği basın toplantısında şunları dedi: “Virüs var ama halkın virüse bağışıklığı yok, bir aşı ya da tedavi yok; öyleyse durum değişmediği takdirde halkın büyük bir kısmı -uzmanlar yüzde 60-70 diyor- hastalığa yakalanacak”![39]

Sonra hasta ve yaşlı emeklilerin bir bölümünün ölümünü öngören bu sosyal-darwinist stratejiyi uygulamaya koyan İngiltere… 

Evet İngiltere’de hükümeti Covid-19’a karşı “sürü bağışıklığı” politikasıyla nüfusun büyük bir çoğunluğunun enfeksiyona bağışıklık geliştirmesi amaçlıyor. Ancak resmi tahminlere göre ülkede halkın yüzde 80’ine virüsün bulaşması bekleniyor. Bu durumda 7.9 milyon kişinin hastanelik olması ve 320 bin ila 530 bin hayatını kaybetmesi bekleniyor.

İngiltere Sağlık ve Sosyal Bakım Bakanlığına bağlı ‘İngiliz Kamu Sağlığı Kurumu’nun (PHE) hazırladığı belgesini ele geçire ‘The Guardian’ın haberine göre, coronavirüs salgınının 2021 yılı bahar aylarına kadar sürmesi bekleniyor. 

Virüs sağlık çalışanlarını da etkileyeceğinden sağlık hizmetlerinde sıkıntılar yaşanacak. PHE’nin öngörüsüne göre sağlık sektöründe çalışanlarının 1 milyonu ve sosyal hizmetlerde görev alan 1.5 milyon kişi de virüsten etkilenecek ve bu kişiler yaklaşık 1 ay boyunca çalışamayacak.

Ulusal Sağlık Hizmeti’nde (NHS) görevli coronavirüs konusunda çalışan bir yetkilinin öngörüsüne göre virüsün halkın yüzde 80’ine bulaşması durumunda 500 bin kişiden fazla kişi hayatını kaybedebilir. WHO’ya göre Covid-19’a yakalananlarda ölüm oranı yüzde 3,4. Bu oran İngiltere’de yüzde 1’de kalması ve nüfusun yüzde 80’ine virüsün bulaşması durumunda 531 bin 100 kişi hayatını kaybedecek.

Ölüm oranı Boris Johnson hükümetin en üst düzey tıbbi danışmanı Profesör Dr. Chris Whitty’in iddia ettiği gibi yüzde 0.6’da kalsa bile 318 bin 660 kişinin hayatını kaybetmesi bekleniyor.[40]

İngiliz Ulusal Sağlık Sistemi’nin (NHS) uzun zamandır personel, hizmet ve kaynak sıkıntısı içinde olduğu biliniyor. Coronavirüs salgınıyla sistem üzerindeki baskının daha da ağırlaşmasından ve sistemin çökmesinden endişe ediliyor. Hükümetin geciktirme stratejisi de bu endişeye çözüm olarak sunuluyor. Bu stratejisinin doğal bir sonucu olarak gösterilen ve “sürü bağışıklığı” tabir edilen metodun ise temel olarak bu amaca hizmet etmesi bekleniyor.

İngiltere Sağlık Bakanlığı ise kapitalist ekonomide hükümetin müdahalesine gerek olmadığını savunan “Laissez-faire, Laissez-passer” yani “Bırakınız yapsınlar, Bırakınız geçsinler” anlayışının bu salgında kaç cana mal olacağının bilinmediği eleştirilerine karşı cevabı ise şöyle: “Bu yöntem bilimsel olarak en güçlü kanıtlara dayanarak hazırlandı”![41]

Ya da bir Parma’da virüslü hastalara müdahale eden doktor Gai Peleg’in, 60 yaş üzerindeki coronavirüs hastalarına artık yardım etmediklerini açıkladığı İtalya…[42]

Veya dezenfektasyon çalışmaları için huzurevlerine giden askerlerin tesisleri tamamen terk edilmiş hâlde ve yaşlı kişilerin cesetlerini yataklarında bulduğu İspanya![43]

İspanya’da sağlık sistemi resmen çöktü. Virüsün bulaştığı kişiler, hastane koridorlarında yatırıldı. 

Yoğun bakım ünitesi doktoru Gabriel Heras La Calle, durumu göz yaşları içinde anlatırken, “Solunum cihazları 65 yaş üstündekilerden alınıp gençlere veriliyor, insanların ölmesine izin vereceğimizi bilerek işe gidiyoruz.”[44] “Hastanelerde solunum cihazı sayısı yeterli değil. Biz de yaşlı hastalardan solunum cihazlarını söküp, genç hastalara takmak zorunda kaldık. Yaşlı hastalar acı çekerek ölmesinler diye sakinleştirici iğne yaptık,”[45] dedi!

 II.2) ALTERNATİF HAKİKÂT ÖRNEĞİ

İtalya’daki ‘Partito Communista/ Komünist Parti’ Genel Sekreteri Marco Rizzo, “İtalya’nın bugünlerde tecrübe ettiği çarpıcı sağlık durumu, Berlin Duvarı ve Sovyetler Birliği’nin dağılmasından beri son otuz yılda ülkenin tüm refah ve kamu sağlık sisteminin nasıl yok edildiğini açıkça göstermektedir,” vurgusuyla; zor zamanlarda İtalyan halkı için AB’nin “kelime anlamıyla yok olduğunu” söyleyerek, İtalya’ya dayanışmanın “Küba, Venezüella, Vietnam ve Çin gibi meseleye farklı yaklaşan ülkelerden” geldiğini ekledi.

Rizzo’ya göre, “Sağlık krizinin yanı sıra büyük bir ekonomik kriz de yakın bir zamanda gelecek. Öğrenmemiz gereken ders, özel kâra değil kolektiviteye dayanan bir ekonominin var olmasına öncelik vermemizdir. Kapitalizm size fuzuli şeyler verirken sosyalizm ihtiyaç duyulan şeyleri verir. Bir savaştayız ve bunun üstesinden yalnızca sosyalist olan başka bir toplum modeliyle gelebiliriz.”[46]

Evet (kimilerinin “romantik örnek” dediği!) Küba’da böyle bu…

1963’ten beri insani yardımın bir parçası Küba. ABD yaptırımları altında bunalmış 11 milyonluk sosyalist Küba, yönetimini değiştirmek için çaba gösterenler dahil olmak üzere dünyanın birçok bölgesine doktorlarını yolluyor. Çoğunlukla Latin Amerika ve Afrika ülkelerine…

Küba tarafından üretilip, virüs tedavisinde etkili olan Interferon Alfa 2B ilacını bulan doktor Luis Herrera, “Dünya, sağlığın ticari bir mal değil; temel bir hak olduğunu anlamalı,”[47] derken; Küba Covid-19 pandemisi ile mücadele etmek üzere 144 doktorunu Jamaika’ya (ayrıca İtalya’ya da) yolladı.[48]

Küba’nın doktor gönderdiği ülkelerden biri de dünyanın en büyük ekonomilerinden, 210 milyon nüfuslu Brezilya’ydı. Brezilya’da, en fakir ve ulaşılabilirliği en zor olan bölgelerde 10 bin Kübalı doktor görev yapıyordu. Brezilya İşçi Partisi, hükümetteyken yoksul bölgelere sağlık hizmeti için Küba’yla anlaşma imzalamıştı çünkü. 

Ancak ülkenin şimdiki sağcı başkanı ve Küba’yı tüm dünya kamuoyu nezdinde şeytanlaştırmak için elinden geleni yapan ABD’nin bu konuda en büyük destekçisi Jair Bolsonaro, 2018’deki başkanlık kampanyası boyunca “beşinci kol” ilan ettiği ve “beyaz önlüklü teröristler” olarak nitelendirdiği Kübalı doktorları, seçimi kazanır kazanmaz ülkeden sınır dışı etmişti. Bolsonaro, Kübalı doktorların gerçek tıp uzmanları değil, yoksul Brezilyalıları komünist gerillalar hâline getirecek ideolojik beyin yıkayıcılar olduğunu ileri sürerek “PT (Brezilya İşçi Partisi) gerilla hücreleri yaratmak için yoksul bölgelere kostümlü terörist gönderdi. Ben geldiğimde gittiler. Gitmeselerdi ben onların peşine düşüp kovacaktım” demişti. 

Ama şimdi Bolsonaro ülkeden kovduğu Kübalı doktorların coronavirüsle mücadelede kendilerine yardımcı olmaları için geri gelmelerini istedi.[49]

Bunların yanında “Ucuz Çin” şaşırtıyor, 1.4 milyar insan için savaşıyor, başarıyor. Organize güç, örgütlü refleks, hızlı müdahale, yüksek teknoloji, büyük ölçekli çözümler. İtalya AB’den medet umarken Çin yardıma geliyor. ABD bu durumda bile ambargoda ısrar edip İran’ın sağlık sektörünü vurmaya devam ederken Çinliler İspanya, Güney Kore, Japonya, İran, Irak ve Suriye’ye de el atıyor…”[50]

Kapitalizmin eşitsizlik cehennemini aşmak için başka bir yol, başka bir dünya mümkün elbette!

 II.3) KAPİTALİZMİN EŞİTSİZLİK CEHENNEMİ

Corona salgını, kapitalizmin eşitsizlik cehennemi gerçeği “es” geçilerek irdelenemez; mesele nihai kertede “insan”lık değil, “sınıf” sorunudur.

“Nasıl” mı? 

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), sabun ile ellerin yıkanmasının coronavirüs salgınıyla mücadelede son derece önemli olduğunu ancak dünya genelinde 3 milyar insanın evinde ellerini su ve sabunla yıkayacağı lavabosunun bulunmadığını bildirdi. 

UNICEF’e göre, dünya genelinde her 5 kişiden sadece 3’ü evlerinde ellerini yıkayabilecekleri imkânlara sahipken; dünya nüfusunun yüzde 40’ının, yani 3 milyar insanın evinde ellerini su ve sabunla yıkayacağı lavabosu yok; en az gelişmiş ülkelerdeki insanların yaklaşık dörtte üçü bu temel ihtiyacı karşılayacak olanaklardan yoksun koşullarda yaşıyor. Ayrıca dünya genelinde okulların üçte birinde çocukların ellerini yıkayabileceği lavaboların olmadığı ve sağlık merkezlerinin yüzde 16’sında ise işlevsel tuvalet ve lavaboların bulunmadığına da dikkat çekiliyor.[51]

‘BM Dünya Gıda Programı’nın verilerine göre, dünya genelinde 860 milyon çocuk ve genç salgın yüzünden okula gidemiyor. Çoğu yoksul gelir grubundan ailelerden okulda yemek yiyen 300 milyondan fazla çocuğun gıda güvenliği ve beslenme açısından risk içinde olduğuna dikkat çekiliyorken; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ (FAO) de Latin Amerika’da okul beslenme programından yararlanan yaklaşık 85 milyon çocuğun, coronavirüs salgını yüzünden okulların kapatılması nedeniyle risk altında olduğunu duyurdu![52]

Bu kadar değil; bazı istatistikleri aktararak devam edelim: Dünyada her gün 6300 işçi iş cinayetleri sonucu yaşamını kaybediyor. Coğrafyamızda ise, bu sayı günde 5 işçiye denk düşüyor.

Bugün dünyada 2000 yılı verilerine göre, sadece bir dakikalık askeri harcamaya 1.9 milyon dolar ayrılıyor. Yani herhangi bir yerde 2 saatlik zamanda 230 milyon dolar silahlanmaya gidiyor. Sadece yere döşeli mayınlardan haftada 800 kişi ölüyor. 2 saatlik zaman diliminde dünyanın değişik yerlerinde 10 insan patlayan mayınla hayatını kaybediyor.

Dünyada her gün yaklaşık 25 bin kişi açlıktan ölüyor. Yani her beş saniyede bir çocuk açlıktan ölüyor.

Evet FAO’nun 2018’deki raporuna göre dünyada 820 milyondan fazla insan açlık çekiyor.

UNESCO’nun 2019 ‘Dünya Su Raporu’na göre dünya üzerinde 2 milyardan fazla insanın temiz su kaynaklarına düzenli erişimi yok.

WHO’nun 2018’de hazırladığı rapora göre ise, dünya genelinde 2 buçuk milyar insan tuvaletsiz bir yaşam sürüyor.

‘Dünya Kaynakları Enstitüsü’nün (WRI) 2017’de hazırladığı bir rapora göre de dünya genelinde sürdürülebilir/düzenli bir barınma (ev-konut) koşullarına sahip olmayan insan sayısı 1 milyar 200 milyondan fazla.

Bu tablonun diğer tarafında ise, dünyanın en zengin 26 kişisinin servetinin dünyanın en yoksul yüzde 50’sinden (3.8 milyar kişi) fazla olması (yardım kuruluşu Oxfam’ın 2019 verileri) gerçeği yer alıyor![53]

Coronavirüsten korunmak için “Sağlıklı beslenin”, “Temizliğe dikkat edin”, “Ellerinizi sık sık yıkayın”, “Başka insanlarla temas etmemek için mümkün olduğunca evinizden çıkmayın,” gibi önerilerin -verili tablo ile birlikte düşünüldüğünde!- ne hükmü olabilir ki?

Hem de kapitalizm daha fazla kâr için sömürü, talan, yıkım demekken!

Yine “Nasıl” mı?

Dünya dehşet verici sorunlarla boğuşa dursun 2019 “ultra-zenginler” safına 31 bin kişi daha katıldı. Yükselen borsalar ve emlak fiyatlarının hızlı artışı bu sonuçta etkili oldu.

İngiliz danışmanlık kuruluşu ‘Knight-Frank’ın raporu ultra-zenginleri 30 milyon dolardan fazla serveti bulunan bireyler olarak tanımlıyor. Bu kriteri karşılayan zenginlerin oranı 2019’da yüzde 6 artarak 513 bin 244’e ulaştı. Daha mütevazi bir servete sahip, varlıkları 1 milyon doları geçen dünya vatandaşı sayısı ise tam 50 milyon kişi.

Hatırlanırsa 2019 yüzde 2.9 büyümeyle dünya ekonomisinin yavaşladığı bir yıl oldu. Ancak düşük faiz ortamının da yardımıyla zenginler servetlerine servet katmakta zorluk çekmedi. Servet yöneticileri yaptıkları ankete dayanarak, 2019’da müşterilerinin yüzde 63’ünün zenginleştiğini, sadece yüzde 11’inin servetinin azaldığını ifade ediyorlar.

Ultra-zenginlerin 240 bin 575’i ABD’de yerleşik. Onu 61 bin 587 kişiyle Çin, 23 bin 78 kişiyle Almanya izliyor. ABD’de 18 milyon 520 bin tane de serveti 1 milyon doları aşan birey bulunuyor. Bu rakam Çin’de 7 milyon 351 bin iken, Japonya bu kategoride 3 milyon 652 bin üyeyle üçüncü sırada yer alıyor.

Serveti 1 milyar dolar eşiğini aşanların sayısı ABD’de 631, Çin’de 316, Almanya’da ise 129. İngiltere’de 71, Fransa’da 50, Japonya’da 39 dolar milyarderi varken, bu sayı Hindistan’da 104’e, Rusya’da 103’e yükseliyor.

Rapora göre 2019’da Türkiye’de 1913 ultra-zengin bulunuyor. Bu rakamın 2024’te 2 bin 236’ya tırmanması bekleniyor. Daha 2014’te 2025 ultra-zengin varken, ekonominin krize girmesi sonucu, özellikle de TL’nin değer yitirmesi nedeniyle servetlerin dolar bazında gerilediği görülüyor. Buna karşın aynı dönemde serveti 1 milyon doları geçenlerin sayısı 164.938’e yükselmiş durumda. Türkiye’deki dolar milyarderi sayısı ise 27 kişi olarak veriliyor.

Rapor ultra-zenginlerin mal varlıklarının yüzde 23’ünün hisse senedi portföylerinde park edildiğinin, üçte birinin ise gayrimenkullerden kaynaklandığının altını çiziyor.

2019’daki yatırım plasmanlarının yüzde 27’si emlak, yüzde 23’ü hisse senedi, yüzde 17’si tahvile giderken, yüzde 11’i nakit tutulmuş. Koleksiyon varlıklarına yüzde 5, altın ve değerli madenlere ise yüzde 3 tahsis yapılmış.

Raporda “Arzu Nesneleri” diye de bir bölüm var. Rafine zevkleri bulunan ultra-zenginlerin klasik arabalar, şarap, sanat eserleri, viski ve elmas koleksiyonları yapmaya yöneldikleri anlatılıyor. Ancak bu mutena zevklere sahip olanların isimlerini zikretmekten kaçınılıyor.

Bakın burası önemli! Ülkemizde de Hermes tarzı çantaların tiryakileri bulunduğu herkesin malumu. Hepsi Himalaya krokodil derisinden imal edilmiş, çerçeveleri som altından The Kelly (241 bin dolar), The Constance (89 bin dolar) ve The Birkin (386 bin dolar) tarzı çantalara büyük rağbet olduğu raporda vurgulanıyor.

Özetle, öyle bir dünya düzeni içerisinde yaşıyoruz ki, anlaşılan atılan para yazı da gelse, tura da gelse kazananlar zenginler oluyor![54]

Bunlar böyleyken coronavirüsü, coronadan -elbette!- fazlası yani kapitalizmdir!

 III. AYRIM: KRİZE, YIKIMA MÜNDEMİÇ GELECEK(SİZLİK)

Kapitalizmin krize, yıkıma mündemiç gelecek(sizlik) olduğunu bir an dahi unutmadan; corona’nın elbette öncelikle bir sağlık tehdidi sorunu olduğunu “es” geçmiyoruz. Ancak iktisadi ve sosyal uzantıları sorunun çok daha kapsamlı ve sistemik olduğu gerçeğini de gizlemiyor.

Kimse inkâra kalkışmasın: Covid-19 krizi, küresel ekonomideki mevcut dengesizliklerin üzerine oluştu;[55] hem de “Finansal krizin ayak sesleri”[56] eşliğinde bir çöküşe doğru yol alınırken!

Karl Marx’ın dediği gibi kriz, sermaye birikim ve dolaşımının iç çelişkilerinin haritalandırılmasıdır. Bu, genişleme ve büyüme sarmalı olarak bir kapitalist ekonomi modelidir. Örneğin, jeopolitik rekabet, eşitsiz coğrafi gelişmeler, finansal kurumlar, devlet politikaları, sosyal ilişkiler ağı, teknolojik yapılandırmalar ve sürekli olarak değişen iş bölümüyle birlikte ayrıntılı bir şekilde karmaşıklaşırken; fiziksel sınırlarına dayanıverir ki bu, çöküştür.

‘İş Yatırım Uluslararası Piyasalar Direktörü’ Şant Manukyan’ın, “Krizin bir iki aydan uzun sürmesi durumunda maalesef 2008 tarzı bir kriz, hatta 1929 tarzı bir kriz de bekleyebiliriz. Dolar, sistemin üzerinde kurulduğu para. Bu nedenle kriz, dolar fiyatını yükseltecektir. Petrol fiyatları birkaç ABD üreticisinin iflas haberi geldiğinde dip yapacaktır”;[57] Prof. Dr. Ayşe Buğra’nın, “Corona küresel piyasa ekonomisinin sonunu getirebilir… XX. yüzyılın sonundan beri içinde bulunduğumuz küresel piyasa ekonomisi artık sürdürülemez gibi görünüyor.

Ya bu durum değişecek, ya da tamamen insanlıktan çıkacağız denilebilir,”[58] notunu düştüğü tabloda coronavirüs salgını hız kesilecek gibi görünmüyor. 2003’de yine Çin’de patlak veren SARS salgını ile karşılaştırıldığında öldürücülük oranı çok daha düşük ancak bulaşma hızı çok daha yüksek görünen salgının daha ne kadar devam edeceği nerelere kadar yayılacağı ve sonunda yol açtığı can kaybının hangi boyutlarda olacağını şimdiden kestirmek olanaklı değil…

Coronavirüs salgını dünya ekonomisinin büyük merkezlerinde ekonomik büyüme yavaşlamaya başlar ve küresel borç yükü, özellikle gelişmekte olan ekonomilerde, IMF’nin son yorumlarında vurguladığı gibi bir “IV. Büyük Borç Krizine” doğru evrilmeye devam ederken patlak verdi.

Bu durumda, coronavirüs salgınının olası etkilerine ilişkin ilk tartışmaların dünya ekonomisinde bir resesyon olasılığı üzerinde yoğunlaşması doğal…

Sonuç olarak diyebiliriz ki coronavirüs salgını hızla yayılıyor ve kısa sürede denetim altına alınacak gibi görünmüyor. Bu durumda dünya ekonomisinde ve jeopolitiğinde dengeleri etkileyerek kalıcı izler bırakma olasılığı da giderek artıyor.[59]

Çünkü “Dünyayı etkisi altına alan corona salgınının ekonomide yarattığı durgunluk, petrol fiyatlarında yaşanan son 30 yılın en büyük düşüşüyle birleşince, küresel piyasalarda kırmızı alarm verildi. Uzmanlara göre, finansal piyasalarda yaşanan çöküş, zincirleme olarak yayılacak ve etkileri bir süre daha tüm dünyada derinden hissedilecek”ken;[60] verili çalkantılar, küresel borç zincirini, bir kopuşa doğru gerginleştiriyor. 

Bu nedenle “Sert biçimde değişen dengeler üzerine dünya piyasalarında kimse önünü göremez oldu. Tüm ülkeler bundan etkilenecek”ken;[61] “Dünya ekonomisinde faiz oranlarının sıfır alt sınır düzeyinde korunduğu bu dönemde, sermayenin net getirisinin hâlâ pozitif düzeyine çekilememiş olması kapitalizmin merkezlerinde yaşanmakta olan durgunluk sürecinin ne derece keskin olduğunun da açık bir göstergesidir”[62] ki, bu da çöküşün ilk ipuçlarını vermektir.

Örneğin ‘Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) raporuna göre, dünya genelinde 188 milyon olan işsizler ordusuna 2020’de 2.5 milyon kişi daha eklenecek. 165 milyon kişi istememesine rağmen yarı zamanlı işlerde çalışırken ve 120 milyon kişi iş bulma ümidini yitirme ve diğer gerekçelerle işgücü piyasasından çıkmış durumda. Toplamda 473 milyon kişi işsizlik ve istediğinden daha kısa süreli iş sorunuyla karşı karşıyayken;[63] ‘Uluslararası Para Fonu’ (IMF) Başkanı Kristalina Georgieva, artan işsizliğin yeni bir Büyük Buhran’a yol açacağı öngörüsünde bulunduğu[64] veya OECD’nin “Salgın küresel ekonomik büyümeyi yarı yarıya azaltabilir,”[65] diye tarif ettiği hâlin çağrıştırdığı da budur.

Evet kapitalizm, gelişmiş merkezlerinde dahi kriz içinde kriz üretiyorken; bir çöküşten söz ediyoruz: coronavirüs çalkantısı bunun bir kanıtı!

Dünya sisteminde bir “çöküş” yaşandığına itiraz eden yok. Yeni bir dünya krizi ve düzen(sizliğ)i ile karşıyayız. Yıkıcılıkta, 2008 sonrasını gölgede bırakacak bir şiddet içeriyor son durum…

Ancak şunun da farkındayız: Her çöküş, -değerlendirilebilirse- yeni bir dünya olanağı ve olasılığı demektir.

 III.1) EKONOMİK YIKIM=AKP TÜRKİYE’Sİ

Coronavirüsü hızla yayılırken; daha önce hiç yaşamadığımız; sonuçlarını öngörmekte güçlük çektiğimiz bir hâlle karşı karşıyayken; hayır, hiçbir şeyi “abartmıyor”uz!

Çöküş yolunda kriz ağırlaşıyor; bizleri ağır bir ekonomik fatura bekliyor.

Mesela Türk-İş raporuna göre, Mart 2019’da 2 bin 14 TL olan dört kişilik bir ailenin açlık sınırı 2020 Mart’ın da 2 bin 345 liraya, 6 bin 561 TL olan yoksulluk sınırı ise 7 bin 639 liraya yükseldi.

Türk-iş raporuna göre gıda enflasyonu 2020 Mart’ında önceki Şubat ayına göre, yüzde 3.89 arttı. Rapora göre dört kişilik bir ailenin açlık sınırının 2 bin 345 lira, yoksulluk sınırının ise 7.639 lira olduğunu açıkladı.

2020 Şubat’ta ise açlık sınırı 2 bin 257 lira, yoksulluk sınırı 7 bin 353 liraydı.

Rapora göre dört kişilik bir ailenin aylık gıda harcaması tutarı bir önceki aya göre 88 TL, temel ihtiyaçlar için yapılması gereken toplam harcama ise 286 TL daha fazla oldu.[66]

Şimdi hepimizi bunların daha da kötüsü bekliyor!

Kolay mı? İstihdam edilenlerin yüzde 54’ü iflasın eşiğinde olan küçük işyerlerinde çalışıyor. 9.7 milyonun sosyal güvenlik kaydı bulunmuyor.[67] Bu kesimler, hastalığı bir kenara bırakırsak, işsizliğin, açlığın eşiğinde…

Ayrıca bir korku, bir kaygı ve elbette bir belirsizlik kaynağı olarak salgın hastalıklar burjuvazi için hep önemli bir fırsat olmuştur. Bu “imkânı” burjuvazi ve onun adına yönetenler, işçi sınıfının güvenini kırıp iradesini teslim almak için kullanacaklardır. Malum, işsizlik de -coronavirüsü gibi- bir salgın hastalıktır… Hatta aşırı borçlanmak da… “Hastalık” basit bir tıbbi salgın değildir; çalışanların iradesini teslim alan, kimliksizleştiren, karaktersizleştiren bir salgından söz ediyoruz!

AKP Türkiyesi’ne gelince: Coronavirüs vaka sayılarının hızla artmasının ardından hastanelerde yaşanan doluluk nedeniyle bir düzenlemeye gidilip; buna göre 50 yaşın altında olup testi pozitif çıkan hastaların evde ilaçla tedavisi öngörülüyorken;[68] yaşlıya kolonya, işçiye kölelik, evden çıkamayan ihtiyaç sahibine “alay eder gibi” düşük kredi ile konut ve THY ile ucuza seyahat vaat eden siyasal İslâm – neo-liberalizm karışımı sistem, AVM çalışanına, hastalık vaat ediyor. Oysa sermayeyi temsilen “Cumhurbaşkanı’nın düzenlediği corona toplantısında bulunan ve aynı zamanda Panaroma AVM Yönetim Kurulu Başkanı olan Rifat Hisarcıklıoğlu’nun yüzünü güldürüyor.

Bu rejimden pratik olarak fayda çıkması zor… Avrupa’da hastanelerin kamulaştırılması gündemdeyken, kibarlığına kapıldığımız bakan Türkiye’de özel hastane sahibi. “AKP’nin başlangıç ilkeleri” sıkıntılar hakkında temelden ipuçları veriyor. 

‘Sağlık İstatistiği Yıllığı 2018’ verilerine göre, Türkiye’deki hastane sayısı bin 534. Bu hastanelerden 889’u devlete ait. 68’i üniversite hastanesi… Özel hastane sayısı ise 577. Türkiye hastanelerinde yaklaşık olarak 231 bin 913 yatak bulunuyor. Bu sayı içinde özel hastane yatağı 50 bin 196. Oranlar, yüz binleri geçeceği söylenen hasta sayısı gibi yoksul-varlıklı çelişkisi hakkında da fikir veriyor.

İstatistiklerin üzerine başka rakamları da biz ekleyelim. Türkiye’de en güncel verilerle tam 84 bin 684 cami var. 1 Ocak 2020 itibarıyla Türkiye’de bulunan doktor sayısı 164 bin 594. Diyanet’in personel sayısı ise 2020 itibarıyla 179 bine çıktı. Personel giderleri artığı için Diyanet’in bütçesi de 2019’a göre 1.1 milyar TL daha yükseltildi.

Sağlık çalışanları, geç kalındığını söylüyor… Sağlık Bakanı Koca “Mücadele edeceğiz” diyor. Peki nasıl? Toplum endişeli, sağlık çalışanları hem kendileri hem sistem için çok kaygılı. 

Soru, “o soru”: Biraz geç kalmadık mı? Evet![69]

 III.2) KAPİTALİST “BUGÜN”ÜN GELECEK(SİZLİK)İ

Kapitalist uygarlık, yalnızca burnunun ucunu görebilen küçük bir azınlığın kaptanlığında kayalara tosladı ve batıyor. Bu gemiyi yeniden yüzdürmek olanaklı değil. Bir an evvel bu enkazdan ne kurtarılabilirse kurtarıp, bu döküntülerden, bizi kuru toprağa çıkarabilecek yeni bir şey yaratmamız gerekiyor. 

Bunlar bir komünistin önyargıları değil. İnanmıyorsanız, kapitalizmin elit dergisi ‘The Forbes’te yayımlanan “Eğer Değişmezse, Kapitalizm İnsanlığı 2050’ye Kadar, Açlıktan Öldürecek” başlıklı denemeye bakabilirsiniz. Yazar, “Şirketler dünyanın kaynaklarını sömürmek için türlü yollar geliştirmeye devam ediyorlar”… “iklim krizini yadsımak, bilimsel bulgulara gölge düşürmek için büyük servetler harcıyorlar” diyor; “hisse senedi sahipliğine dayalı mülkiyetten, birleşik (ortaklaşa- kooperatif) mülkiyete geçiş”i öneriyor.

BM’nin yayımladığı bir rapor, iklim krizinin, gelir dağılımındaki eşitsizliklerin, gıda yetersizliğinin en önemli kaygı konuları” olduğunu savunuyor.

Dünyanın elitlerinin toplandığı yıllık Dünya Ekonomik Forumu (Davos) zirvesinden önce yayımlanan Küresel Risk (algısı-y.n) Raporu tam bir enkaz manzarası çiziyor. Bu kriz algısı manzarasının ön planında, tek tek aktörler açısından yüzde 75 üzerinde ekonomik çatışma, ülke içinde kutuplaşma, aşırı sıcak dalgaları, doğal ekosistemlerin yok edilmesi, ticarette ve yatırımda korumacılık riskleri var. “Küresel şekillendiriciler” açısından, yüzde 78 üzerinde aşırı sıcaklık dalgaları, önlenemeyen yangınlar var. Bunların ardından yüzde 75 üzerinde, medya kaynaklarına güvenin kaybolması, şirketler ve devletler karşısında özel yaşamın mahremiyetinin kaybolması, ülke içinde siyasi kutuplaşma geliyor. Kısacası, DEF raporu, hem ekonomik hem de kültürel yapıların etkinliklerini kaybettiklerini hem de uygarlığı taşıyan doğal zeminin hızla çökmekte olduğunu söylüyor.

DEF kurucusu ve genel müdürü Klaus Schwab, ‘Council on Foreign Relations’ın ‘The Foreign Affaires’ dergisinde “Kapitalizm Yaşayabilmek İçin Değişmelidir” başlıklı denemesinde “Doğal çevre, kâr maksimizasyonuna dayalı ekonomik etkinliklerden zarar gördü”… “ “Bu son şans”… “kapitalizmi kurtarmanın tek yolu onu (hisse senetleri sahiplerine öncelik vermekten kurtarıp-y.n) on yıllar öncesinin (neo-liberalizm öncesine-y.n) pay sahipleri (ekonomik faaliyete katılanlar) modeline geri götürmektir” diyor.

Lafı uzatmayalım: DEF raporunun saptadığı gibi küresel yönetişim araçları ve yönetim ilkeleri artık işlemiyor, ülkeler dar-milliyetçi kaygılarla birbirlerine karşı tavır almaya başlıyorlar; aralarında işbirliği olasılıkları hızla azalıyor. Ülkelerin içinde siyasi kutuplaşmalar derinleşiyor. Bu sırada, bir “kâr makinesi” olarak sermaye doğal kaynakları tüketmeye, iklim krizini derinleştirmeye devam ediyor.[70]

Kürselleşme çakılırken hatırlamakta yarar var: İlk kapitalist küreselleşme derin bir finansal krize yol açmıştı. O zaman da, bir virüs salgını (İspanyol gribi) hızla yayılmıştı. 

“İspanyol gribi” krizi, 1918-19 yıllarında üç dalga hâlinde, ABD’den Avrupa’ya Çin’e, Afrika’dan Latin Amerika’ya kadar dünyayı kasıp kavurdu, özellikle, en yoksul, kurumsal yapıları zayıf ya da sömürge ülkeleri, gelişmiş ülkelerde de nüfus yoğunluğu yüksek kentleri, buralarda en yoksul kesimleri, göçmenleri vurdu; yaklaşık 50 milyon kişiyi öldürdü.

“İspanyol gribi”, mikroplara/virüslere karşı duyarlılığı, “türün/ulusun kirlenmesi” paranoyasıyla yakından ilişkili ırkçılığı, yabancı düşmanlığını, komplo teorilerini, milliyetçiliği körükledi. Sınıf çelişkileri sertleşti, sömürgecilere karşı isyanlar patlak verdi. İnsanlık faşizmi, Yahudi soykırımını, II. Dünya Savaşı’nı yaşadı. Dahası, “kâr makinesi”nden kurtulma fırsatını yakaladı, sonra elinden kaçırdı. 

“Kâr makinesi” bu yıkımın üzerinden, “yeni bir işletim sistemiyle” yoluna devam etti. Ancak, bu “makine” ve “yeni işletim sistemi”, yarım yüzyıl geçmeden eskidi, 1970’lerde tıkandı. Yaklaşık 30 yıl sonra da adeta dağılmaya başladı. Yine, ekonomik kriz, büyük güçler arası rekabet, “yeni faşizm” ve yine kontrolden çıkmaya başlayan bir virüs salgını.

Bir “kâr makinesi” olan sermayenin, son 40 yıldır kullandığı “işletim sistemi” artık verimli bir biçimde çalışmıyor, iyice yavaşladı, sık sık çöküyor. Sorun yalnızca “işletim sisteminden” kaynaklanmıyor. İnsanlığın karşı karşıya kaldığı sorunlar karşısında bu “makinenin” üretim ve tüketim kapasitesinin son derecede yetersiz kaldığı, bu yetersizliğin sık sık krizlere dönüştüğü, her seferinde büyük felaketlere yol açtığı görülüyor.

“Kâr makinesinin” işletim sistemi 1980’lerden bu yana, liberal demokrasi ve neo-liberal küreselleşmeydi.[71] Ve şimdi o da çakılıyor!

Şimdi soralım: Her şeyin metalaştığı, parayla alınıp-satılan bir kâr aracına dönüştürüldüğü, başkaca hiçbir etik/ insanî kaygının söz konusu olmadığı bir sistemde, sayısız felâketler neden şaşırtıcı olsun? Eğer siz, utanmaz kâr hırsıyla ekosistemi tahrip ederseniz, ekolojik dengeyi bozarsanız, arı kovanına çomak sokarsanız, olacağı bu değil midir? 

Her şeyin özelleştirildiği, kamucu hiçbir kaygının söz konusu olmadığı bir sistem, bir rejim, kendi peydahladığı kötülüklerle, felaketlerle gerektiği gibi mücadele edebilir, başa çıkabilir mi? 

Sağlık hizmetleri de dahil her şeyin özelleştirildiği, bir kâr aracına dönüştürüldüğü yerde, coronavirüs salgınıyla gerektiği gibi mücadele edilebilir mi? Eğer yegâne amaç her seferinde daha çok kâr ise…[72]

Leon Troçki’nin, “Gezegenimiz pis ve leş kokulu emperyalist bir barakaya dönüştürülüyor,” diye tarif ettiği tabloda; elbette “Hayır!

1. AYRIM: COVID-19 SONRASI

Covid-19 sonrasına dair konuşmak için Nikos Kazancakis’in, “Dünyayı bugünkü durumuna getiren nedir, bilir misin? Yarım işler, sonuna kadar git be insan”; Theodor Adorno’nun, “Yanlış hayat, doğru yaşanmaz,” saptamalarının ayırdına varmak “olmazsa olmaz”dır.

Tarihçi Hobsbawm, XX. yüzyılı neredeyse baştan sona kat eden yaşamını anlattığı anı kitabına “Tuhaf Zamanlar” adını vermişti. Biz de XXI. yüzyılın tuhaf zamanlarının içinden geçiyoruz. Tuhaflıklar sadece yaşanan an açısından değil; iyice belirsiz hâle gelen gelecekle de ilgili.

Ne mi olacak? Bunun yanıtı mücadele verecektir!

Gerçekten de fütürist Yuval Noah Hariri’nin, “Dünyayı ve yaşamlarımızı değiştirecek”[73] notunu düştüğü post-corona kesitte artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak.

Bu salgından sonra ne coğrafyamızda ne yerkürede -sadece tıbbi anlamda değil!-, daha çok politik ve felsefi anlamda hiçbir şey eskisi gibi olmayacak!

Öyle görülüyor ki, dünyayı artık virüsten önce ve virüsten sonra diye ikiye ayırmak mümkün. Neo-liberal küreselleşmenin can çekiştiği, kapitalizmin derin bir ekonomik buhranın girdabında debelendiği bir süreçte patlak veren virüs yeni bir sürecin habercisi kuşkusuz. 

Dünya değişecek evet, ama nasıl? Virüs şimdiden birçok şeyi açığa çıkarmışken; mesele bu değişimin ne yönde olacağına içkindir artık.

Evet yeni bir dönemin arifesindeyiz. İnsanlık bu salgını da yenecektir. Bundan kuşku yok. Ancak virüsten geriye sadece ölümlerin, karantinaların kalmayacağı da açık.

Burjuvazi açısından -Naomi Klein’in ‘Şok Doktrini- Felaket Kapitalizminin Yükselişi’nde ifade ettiği, “şok tedavileri”nin hayata geçirilebileceği bir dönem kapıda. Ortaya çıkacak ekonomik, toplumsal, politik çöküşün üzerine daha baskıcı, otoriter bir dünya inşa etme ihtimalleri hiç de az değil.[74]

Yani Covid-19, dünyada ulusalcılığı ve içe yönelişi tekrar etkin hâle getirecektir. ABD, Fransa, Almanya gibi G7 devleri ülke liderlerinin bile bir savaştayız söylemi, her ne kadar Covid-19 ile savaş gibi görünse de, aslında yeni kurulacak küresel ekonomik sisteme geçişin hazırlığı olarak görülmelidir. 

Şüphe yok ki küresel sistem yeniyi kurarken büyük zorluklar çekilecektir. Covid-19 atlatılsa da, artçı siyasi ve ekonomik depremleriyle, akışı bozulan, resesyon ikazları altında kaosa sürüklenen küresel ekonomik sistemin yaratacağı sosyo-ekonomik tsunami kaçınılmaz olacaktır. 

ABD’de 3 ayda silah satışlarının yüzde 40 arttığını; ABD Başkanının savaş dönemi yetkileri istediğini hatırlatmak yeter de artar bile…

Artık tehdidinin dışardan değil içerden gelmesinin bekleneceği işsizlik ve arz talep dengesizliklerine bağlı sosyo ekonomik kriz, alt üst oluş dönemine giriliyor. Yeni yerleşene kadar şüphesiz her ülke içerde ciddi soru(n)lar ve çatışmalarla karşılaşılacaktır. 

Tam da burada David Harvey’in, “Covid-19 doğanın bir intikamıdır. Kırk yılı aşkın bir süredir neo-liberalizmin eliyle yapılan doğa kıyımının intikamıdır… Covid-19, vahşi bir dalgalanmayı değil, en varlıklı ülkelerde egemen olan tüketim çılgınlığı biçiminin bağrında büyük bir çöküşün temelini oluşturuyor. Sonsuz sermaye birikiminin sarmal biçimi, dünyanın bir yerinden diğerine içe doğru çöküyor,”[75] saptaması anımsanarak; yaşananın bambaşka bir dünyaya kapı açabileceği gündemimizden düşürülmemelidir.

 IV.1) YENİ DÖNEM

 “Biyolojik silah olma olasılığı var mı?”[76] veya Bu virüs salgını bu yeni kapitalist dünya düzeninin bir provasıdır ve bilinçli ve planlı bir şekilde yönetilen kontrollü bir süreçtir,”[77] türünden ucuz “komplo teorileri”ni bir yana bırakırsak;[78] her büyük ve dehşet verici “olay”, söz konusu olanın özgül nitelikleri dışında, “neden oldukları” ve “ortaya çıkardıkları” bakımından da değerlendirilir ve değerlendirilmelidir de. 

İçinde sınıfsal niteliklerin ve üretim biçimi tercihinin görülmediği ne bir savaş, ne bir salgın, ne bir doğal afet bulmak mümkün değilken; her “siyasetin” tercihleri, o siyasetin yönlendiricisi olan sınıf mücadelesinden bağımsız değildir. Bu nedenle, “Her şey sınıfsaldır” saptaması tarihin ve tarihsel olayların özetidir.

O hâlde corona sonrasının “Yeni Dönem”inde hızlı ve kökten sınıfsal değişiklikler tarihin gündemindedir.

“Yeni Dönem”in eşiğinde distopik günlerden, geleceğe dair, hayali pek de hoş olmayan işaretler aşamasından geçiyoruz. coronavirüsü tüm yerküreyi, yaşamı etkiliyor. 

“Korku iklimi” yaygınlaşırken; korkutarak ayakta duran kapitalist yıkımın önünü daha da açıyor.

Coronavirüsün küresel ölçekte böyle bir tabloya yol açması, insan(lık)ın karşı karşıya kalabileceği geniş ölçekli tehditlerin açığa çıkarıyor. 

Yerküreyi, insan(lık)ı tehdit eden soru(n)lar çoğalarak, küreselleşirken; gıda, sağlık, barınma, eğitim gibi yaşamsal haklardan mahrum insan(lar)ın sayısı artıyor, artacak da. 

Bu “durum” ne kadar sürer, insanlığa ne kaybettirir, ne kazandırır veya bu krizin sonuçlarının ne olacağını şimdiden kestirmek zor olsa da; dünya çapındaki salgınlar, herkese, sınırların ve ulus devletlerin yapaylığını hatırlatıyorken; “Coronavirüsü paniği yayıldıkça, artık nihai bir seçim yapmamız gerekiyor: Ya güçlü olanın hayatta kalma ilkesinin en vahşi mantığını kabul edeceğiz ya da küresel koordinasyon ve işbirliğiyle yeni bir komünizm icat edecek ve onu uygulamayı seçeceğiz.”[79]

 IV.2) ROSA LUXEMBOURG DOĞRULANIRKEN…

Orta Çağ’da veba, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda doğru patlayan salgınlar tarihin akışını değiştiren etmenlerdi… corona da tarihin akışını, dünyanın yarınlarını değiştirecek…

Bu konuda “Mutluluk ve esenlik getiren bir ütopya’ya mı doğru? Yok denecek kadar zayıf olasılık. Dünyayı yaşanmaz kılacak, zorun, zorbalığın yoksunluğun ve yoksulluğun kol gezdiği bir distopyaya doğru mu? Galiba evet,”[80] türünde saptamalarla ringe çıkmadan havlu atanları ciddiye almazsak; şimdi tarihin Rosa Luxembourg’u doğruladığı “Ya Barbarlık Ya Sosyalizm” kavşağında olduğumuza uygun düşünüp, davranmak gerekiyor.

Evet coronavirüs salgını, doğanın kâr hırsıyla sınırsızca, kontrolsüzce talan edilmesinin sonuçlarının henüz küçük çaplı olan bir örneği. Kapitalizmin insanlığa hazırladığı gelecek bu. Kapitalizmin doğaya yönelik bu büyük talanı ve saldırısı, kuşkusuz ki giderek, coronavirüs salgınından çok daha büyük felaketlere yol açacaktır.

Coronavirüsü bize bir kez daha gösterdi ki, özel mülkiyete ve kâra dayalı bir dünya düzeninin varacağı yer, bir an da toptan yok oluşun eşiğine gelmektir. Çünkü kapitalist düzen(sizlik)de insan ve canlı yaşam amaç değil, sadece bir araçtır. 

O hâlde, yaşamın aracı değil, öznesi olmak isteyenler kaderlerini kapitalistlere ve onların çıkarlarına hizmet için mevcut olan devletlerin insafına bırakamazlar. Bu da ancak, üretim araçlarının kamunun ortak denetiminde olduğu; üretimin ve tüketimin nüfusun doğrudan katılımıyla planlanıp, denetlendiği ve doğayla uyumlu bir sosyalist yaşamının örgütlenmesiyle mümkündür. 

Şimdi tarihin hepimizden yanıtı istediği soru(n), “Başarmaya cesaret edebilecek misiniz”dir…

1. AYRIM: ASLÎ DÜŞMAN VE İMKÂNLAR

Toparlarsak…

Walter Benjamin, “Ezilenlerin geleneği, bize içinde yaşadığımız olağanüstü hâlin gerçekte kural olduğunu öğretir,” derken; tam da yaşadığımız olağanüstü ile olağan ya da felaket ile sözde normallik arasındaki ilişkiye işaret etmektedir.

Böylesine kritik evrelerde “olağanüstü” felaketler devlet ve sermayenin gücünü pekiştirebileceği gibi, onların gücüne karşı potansiyel direnişin açığa çıkabileceği zeminleri de oluşturabilir. 

Felaketin nedenleri kadar sonuçları da siyasal bir mücadele alanı oluşturur.

Ancak eylemsizlik çizgisini, halk sağlığı söylemi ardına sığınarak teorize etmemek kaydıyla…

Ne yazıktır ki bugünlerde sol cepheye hâkim olan, “halk sağlığına zarar vermeme kaygısı”yla “evde oturma” çizgisidir ve “tüm toplumun ortak mücadelesi” olarak sunulan her şey “sınıf uzlaşması” reformizminden başka bir şey değildir.

İnsan(lık)ın düşmanı olarak kapitalizmi değil de, corona’yı görüp, toplumun ortaklaşa uyması gereken hijyen ve tecrit kurallarından söz etmek; her şeyin sınıfsal olduğunu “es” geçmektir.

Corona’ya karşı işçi sınıfı ve emekçilere değil, yurttaşlara çağrı yapmak doğru bir tutum değildir. Sınıflı toplumlarda tüm toplumsal kesimlerin aynı şekilde uyabileceği hiçbir kural yoktur ve olamazken, sormadan geçmeyelim: Madem sosyal mesafe şart fabrikalarda üretim duruyor mu, temizlik işçileri çöpleri toplamayı bırakıyor mu? 

“İnsanlığın ortak düşmanlarına karşı” solda yeni zuhur etmiş bir hastalık değilken; önümüzde iki seçenek var: Ya kapitalizmin giderek büyük ölçeklerde ürettiği kıyım, yıkım, kuraklık, yoksulluk ve savaştan örülmüş barbarlığa teslim olmak ya da sınıfsız, sınırsız yeni bir dünyayı hazırlamak için sosyalizmi kurmak!

O hâlde corona’yı sadece bir sağlık sorunu saymakla sınırlanmayıp; corona’nın sol-liberal tezlerini de yıkıma uğrattığının bilinciyle, “toplumsal çözüm” yerine sınıf mücadelesi, “duyarlı yurttaş” yerine işçi sınıfı diyeceğiz

Bu saptamalardan hareketle corona salgınına karşı sosyal sorumluluklarımızı hafife almamız söz konusu değildir; işçi sınıfının kapitalizme, kapitalist sistemin gerektirdiği hayat tarzına karşı, korunmak için hareket ederek çözüm ararken “sosyal güvenlik”e hiçbir itirazı olmamış; ancak mücadelesini de “sosyal”likle sınırlamamıştır.

Hatırlayın: “Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, bir süre önce coronavirüs salgını konusunda halka hitap ederken konuşmasına şu cümleyle başladı: ‘Savaştayız’. O zamandan beri insanlığın görünmez bir düşmana karşı savaşta olduğu benzetmesi herkesin ağzında. Ne var ki, Fransız burjuvazisinin azılı fedaisi, ‘zenginlerin cumhurbaşkanı’ olarak şöhret salmış Macron’un ‘savaştayız’ derken başka bir savaşa işaret ediyor olması da mümkün: Patronların işçi sınıfına ve emekçilere karşı kârlarını korumak için açtığı savaş! Evet, Fransa’da da Türkiye’de de bütün kapitalist dünyada da iki savaş var.

Coronavirüs salgını, tüm dünya çapında ve Türkiye’de kapitalist toplumun sınıf yapısını her türlü maskeden sıyrılmış şekilde bütün çıplaklığıyla ortaya koyuyor. Toplum ortasından ikiye yarılmış durumda. Kapitalistler ve zenginler, işçileri, emekçileri ve yoksulları virüsün ateş hattına sürüyor. Türkiye’de bir yandan evde kal kampanyaları yapılıyor bir yandan kapitalistlerin kârları devam etsin diye işçi sınıfı tabur tabur fabrikalara gönderiliyor. Yine de kârları azalan kapitalistler devletleri hizmetlerine koşuyor, hükümetler ardı ardına halkı salgından değil patronları zarar etmekten kurtaracak milyarlık paketler açıklıyor. Erdoğan’ın açıkladığı son 100 milyarlık ekonomik paket de bunlardan biridir.

Sağlık emekçileri en ön cephede savaşıyorlar. Ama binlerce sağlık neferi dondurucu soğukta yazlık kıyafetlerle sefere gönderilen askerler gibi. En temel koruyucu malzemeleri eksik. Sayı az, çalışma yükü aşırı. Olanaklar yetersiz. Kendisi de bir özel hastane sahibi olan Sağlık Bakanı’nın yönetimi altındaki özel hastaneler son ana kadar kâr etmeyi sürdürsün diye hâlâ cephe gerisinde tutuluyor. Özel hastanelerin doktorları cephede savaşmak yerine televizyonlarda dolaşıp propaganda yapıyor.

Mevcut iktidar kapitalistlerin kârlarını ve kendi imajını kurtarmaya odaklanmış durumda. Her gün adım adım çıtayı yükselterek süreci bir sokağa çıkma yasağına doğru götürüyorlar. 100 milyarlık paketi patronları kurtarmaya ayıranların sokağa çıkma yasağını da sosyal medyada muhalefet eden insanları evinden toplamak için kullanması şaşırtıcı olmaz. Toplumsal kaynakların patronlar için harcanmasına, zorunlu uygulamaların halkı susturmak için kullanılmasına hayır! Bugün toplum hem virüsle hem de kapitalistler ve onların iktidarıyla mücadele etmek zorunda. Bu iki savaş birbirinden ayrılamaz!”[81]

Elbette corona, tehlikeli bir salgındır; müsebbibiyse, doğayı ve insan(lık)ı yok etmeye odaklı kapitalist sistemdir!

Unutulmamalıdır ki, salt pandemiye karşı değil, yeni ve daha iyi bir gelecek için de mücadele ediyoruz.

KHK’lı günlerden Corono’lı günlere uzanan uygulamalarıyla egemenlerin, ezilenlere karşı sınıf savaşını sürdürürken; ezilenlerin köşesine çekilerek mücadeleden vazgeçmesini istediklerini de biliyoruz. 

Kapitalistler sınıf savaşını yoğunlaştırdılar; birçok ülkede hükümetler olağanüstü hâl ilan ettiler; “demokratik haklar” askıya alındı; polis ve orduya yönetici sınıfın çıkarlarını korumaları için sınırsız yetki sunuldu. Pandemi işçilerin özgürlüklerini sınırlayıp, eleştirel sesleri susturarak, şovenizmi ve faşizmi yaymak için kullanılır oldu.

Bu tabloda “Corona mevki gözetmeden birinci, ikinci ve üçüncü dünya ülkelerine ‘adil’ bir şekilde yayılıyor… ortak bir ‘ölüm’ korkusu yaşıyor, ‘kalım’ savaşı veriyorlar”;[82] “Karşımızdaki dev tehdidi ve felaketi yenmek için birleşmek, bütünleşmek zorundayız,”[83] türü hümanist “genel”lemelere aldırmayıp; kapitalistlerin vahşetlerini göz ardı etmeden; devrimlerin tarihin imdat freni olduğu bir kez daha anımsanmalıdır!

1940’ta Walter Benjamin’in, “Karl Marx devrimlerin dünya tarihinin lokomotifi olduğunu söylemişti. Ancak belki de olaylar kendilerini bambaşka biçimde sunar. Belki de devrimler, bu trende seyahat eden insanlığın imdat frenini çekme eylemidir,” formülü “asrın gece yarısında” dosdoğru felakete koşan tarihin akışını durdurma gerekliliğini ifade ettiği bu güçlü imge, XXI’inci yüzyılın şimdiden birikmiş harabelerinin, savaş yıkıntılarının ve iklim krizinin oluşturduğu tehdidin ortasında güncel, acil, yakıcı bir anlam kazanıyor.

Tıpkı corona’nın bir alt üst oluş çağının kapısını açtığı kesitte; Rosa Luxemburg’un insan(lık)ın karşı karşıya bulunduğu yegâne seçeneğin, “Ya Sosyalizm Ya Barbarlık”tan başka bir şey olmadığını ifade ettiği gibi…

Evet, “İnsanlığın, üretim araçlarının, sanayinin, bilimin ve teknolojinin bugünkü geldiği nokta, ekonominin merkezi olarak planlanmasını, bu planlama sürecine halkın, emekçilerin katılımını sağlamayı olanaklı hâle getirmiştir. Bugün yaşadığımız salgının etkisinin bu kadar büyük olmasının gerisinde kapitalizmin yarattığı ekolojik felaketin olduğunu aklımızda tutarak söyleyecek olursak, ancak kâr esası üzerine kurulu olmayan ve doğayla barışık, planlı bir ekonomik model ve bunu hayata geçirebilecek bir siyasal sistem, yani sosyalizm, insanlığı gelecekteki olası salgınlardan, kıtlıklardan ve yaşanacak büyük ekolojik yıkımdan kurtarabilecektir.[84]

Dolayısıyla bugün sosyalizm sadece eşitlikçi bir dünya için değil, üzerinde yaşanmaya devam edilebilir bir dünya için, insan türünün gezegendeki varlığının devamı için tek şanstır. ‘Sosyalizm ya da barbarlık’ sözü bugün bir slogan olmanın ötesine geçmiş, içinde yaşadığımız durumu ve geleceğimizi bize anlatan, hakikâti temsil eden bir uyarı hâline gelmiştir. 

Bugün corona virüste somutlaşan krizin neticesinde, kapitalizm kendiliğinden daha eşitlikçi, daha adil bir kimliğe bürünmeyeceği gibi, yine kendiliğinden yerini eşitlikçi bir sisteme bırakmayacaktır, çünkü sermaye sınıfı buna izin vermemek için gereken adımları atacaktır. Dolayısıyla kapitalizmden çıkış ancak, kapitalizmin sömürdüğü, yoksullaştırdığı, hastalandırdığı, işsiz bıraktığı kesimlerin, yani emekçi halkın kendi kaderini eline alması için harekete geçmesiyle mümkün olacaktır. Kendisiyle birlikte insanlığı da kurtarabilecek olan yegâne sınıf, XXI. yüzyılda da işçi sınıfıdır.”[85]

Bunlar ajitatif ya da teorik mülahazalar, ya da “sosyalist kuruntular” değil. Gerçekten de hem coğrafyamızda, hem de yerkürede kapitalist sistemin ancak saçaklara tutunarak yaşamını sürdürebilir bir hale mahkûm kıldığı, milyonlarca, milyarlarca insan var. Çoğunlukla her türlü sosyal güvenlik sisteminin dışında; iş bulabildikleri zaman kölelik koşullarında çalışan; iş çıkışı dönebilecekleri “ev” olarak tanımlanabilir konutlardan yoksun; yaşamının büyük bölümünü işsiz ve açlığın sınırında geçiren yığınlar. 

Merdiven altı atölyelerde, inşaatlarda, nakliye işlerinde günde 13-14 saat çalışıp üç kuruşluk ücretini dahi zamanında alamayan, sokaklarda atık toplayarak çoluğunu çocuğunu gçindirmeye çalışan, kirasını ödeyemediği evlerden atılan, karnını konu komşunun ya da hayır kurumlarının sağladığı bir tas çorbayla doyuran… Milyonlar, milyarlar. Sosyalistlerin onlara “Evlerinizden çıkmayın, elinizi sık sık yıkayın, sosyal mesafeye dikkat edin”in ötesinde söyleyebileceği şeyler olmalı. 

Çünkü (örgütlü bir güce dönüşebildikleri ölçüde) şu sürdürülemez, çürümüş, kokuşan, hayata düşman sistemin “mezar kazıcıları” olmaya aday olan, onlar. Bir kısmı daha konforlu koşulları yakalayabilmiş mavi ve beyaz yakalı emekçileri harekete geçirecek kıvılcımı çakma potansiyeli, büyük ölçüde onlarda. Çünkü onların kredi kartı borçları, ödenmesi gereken taksitleri, üzerine hayal kuracakları bir gelecekleri… yok. Daha doğru bir deyişle, zincirlerinden başka kaybedecek bir şeyleri yok. Bu nedenledir ki, kapitalizme karşı en yıkıcı “Ya Basta!”ya en yakın duranlar, onlar… 

Ancak, altını bir kez daha çizmemiz gereken bir kayıtla: Örgütlü bir güce dönüş(türül)ebildikleri ölçüde aydınlığı oluşturabilir karanlığın içindekiler…

O hâlde corona günlerine ilişkin dediklerimizi; İtalya’da “Sembla la fini pérò potser el principi mort al capitalisme/ Sona benziyor, ama kapitalizmin ölümünün başlangıcı da olabilir,” diye haykıran duvar yazısı eşliğinde Maksim Gorki’nin satırlarıyla noktalayabiliriz:

“İnsanlar hep hasta, sakat düşmüş, yaşamaktan korkuyorlar; hâllerine bakılınca sanki bir sis içinde geziyorlar sanılır, herkes kendi acısından, kederinden başka bir şey bilmiyor…” 

“Size bu ölü yaşamı hazırlayan ‘sermaye sahibi egemen sınıftır’ bu acımasız oyunun varlığı siz izin verdiğiniz sürece sürecektir…”

“Acılardan mutlaka nefret etmek gerekir; çünkü onları yok etmenin tek yolu budur. Acı insanı, o büyük ve trajik varlığı alçaltıyor…” 

N O T L A R

[*] Kaldıraç, No: 225, Nisan 2020…

[1] “Kurtla öldürür, çobanla yer, sahibiyle ağlarlar.” (Kürt Atasözü.)

[2] Albert Camus, Veba, Çev: Nedret Tanyolaç Öztokat, Can Yay., 2000.

[3] Jean Paul Sartre, Varlık ve Hiçlik: Fenomenolojik Ontoloji Denemesi Çev: Turhan Ilgaz-Gaye Çetinkaya Eksen, İthaki Yay., 9. Baskı 2018.

[4] “Merkel: Koronavirüs Salgını, 2008 Banka ve Finans Krizinden Daha Kötü”, 27 Mart 2020… https://www.independentturkish.com/node/153581

[5] Nilgün Cerrahoğlu, “Siperden Yazıyorum…”, Cumhuriyet, 19 Mart 2020, s.7.

[6] Özgen Acar, “FETO-CIA!”, Cumhuriyet, 20 Mart 2020, s.11.

[7] Giuseppe Tomasi di Lampedusa, Leopar (Il Gattopardo), çev: Nihal Yeğinobalı, Altın Kitaplar, 1963.

[8] “Slavoj Zizek: Salgının Yarattığı En Büyük Tehdit, İnsan Kılıklı Barbarlıktır”, 20 Mart 2020… https://www.a3haber.com/2020/03/20/slavoj-zizek-salginin-yarattigi-en-buyuk-tehdit-insan-kilikli-barbarliktir/

[9] “Yuval Noah Harari: Corona Virüs Salgını Totaliter Rejimleri Güçlendirebilir”, 16 Mart 2020… https://medyascope.tv/2020/03/16/yuval-noah-harari-koronavirus-salgini-totaliter-rejimleri-guclendirebilir/

[10] Özlem Yüzak, “Virüs Zekâsı… İnsan Zekâsı…”, Cumhuriyet, 13 Mart 2020, s.11.

[11] Zeynep Kuray, “Onur Hamzaoğlu: Corona Virüsü Kapitalizmin ‘Armağanı’…”, 21 Mart 2020… https://gazetekarinca.com/2020/03/onur-hamzaoglu-corona-virusu-kapitalizmin-armagani/

[12] Alp Altınörs, “Corona Virüs Salgını Ne Anlatıyor?”, 17 Mart 2020… https://artigercek.com/yazarlar/alp-altinors/korona-virus-salgini-ne-anlatiyor

[13] Müzeyyen Yüce, “Prof. Dr. Utku Perktaş: Dünya Altıncı Yok Oluşun İçinde”… https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2020/03/23/prof-dr-utku-perktas-dunya-altinci-yok-olusun-icinde/

[14] Mike Davis, “Canavar En Sonunda Kapımızda”, 15 Mart 2020… https://gercekgazetesi.net/gundemdekiler/canavar-en-sonunda-kapimizda

[15] Ergin Yıldızoğlu, “Virüs Zamanlarında Demokrasi”, Cumhuriyet, 9 Mart 2020, s.11.

[16] Ergin Yıldızoğlu, “Covid-19: Uygarlığın Kendisiyle İmtihanı”, Cumhuriyet, 5 Mart 2020, s.11.

[17] Ergin Yıldızoğlu, “Coronavirüs (Covid-19) Sonrası Küreselleşme Bitti mi, Yeni Süreci Çin mi Yönetecek?”, 19 Mart 2020… https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51955474

[18] Larry Elliott, “Küreselleşme Çöküyor Ulus Devlet Yükseliyor”, Cumhuriyet, 17 Şubat 2020, s.2.

[19] “Pentagon: Bu Kriz Kimi Ülkeleri İflas Noktasına Getirebilir”, 24 Mart 2020… https://www.otekileringundemi.com/?p=54161&fbclid

[20] Zafer Arapkirli, “Coronanın Gör Dediği”, Cumhuriyet, 13 Mart 2020, s.8.

[21] Naomi Klein, Şok Doktrini- Felaket Kapitalizminin Yükselişi, çev: Selim Özgül, Agora Kitaplığı, 2010.

[22] “Anket: İşini Kaybetmekten Endişe Edenlerin Oranı Virüsten Korkanlardan Fazla”, 24 Mart 2020… http://www.diken.com.tr/anket-isini-kaybetmekten-endise-edenlerin-orani-virusten-korkanlardan-fazla/

[23] “Bolsonaro: Brezilyalılara Hiçbir Şey Olmaz”, 27 Mart 2020… https://haber.sol.org.tr/dunya/bolsonaro-brezilyalilara-hicbir-sey-olmaz-antikorlari-var-283693

[24] Ergin Yıldızoğlu, “Coronavirüs, Komplo ve Paranoya”, Cumhuriyet, 19 Mart 2020, s.11.

[25] Sputnik, 30 Ocak 2020.

[26] Edgar Allan Poe, Kızıl Ölümün Maskesi, Çev: Tomris Uyar, Notos Yayınevi, 2013

[27] Tarkan Tufan, “Dünya Forum… Görünmez Düşman: Tarihteki En Büyük Salgınlar”… https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya-forum/2020/03/15/dunya-forum-gorunmez-dusman-tarihteki-en-buyuk-salginlar/

[28] “Naomi Klein: Coronavirüs, ‘Felaket Kapitalizmi’ İçin En İyi Felakettir”, 21 Mart 2020… http://feminisite.net/index.php/2020/03/naomi-klein-koronavirus-felaket-kapitalizmi-icin-en-iyi-felakettir/

[29] “Tehlikeyi Bildikleri Hâlde Önlem Almadılar, Yalan Söylediler!”, 21 Mart 2020… http://direnisteyiz27.org/doktorlardan-basbakan-hakkinda-suc-duyurusu-tehlikeyi-bildikleri-hâlde-onlem-almadilar-yalan-soylediler/

[30] “Fransa Hastaneler Federasyonu: Evlerinde Ölenleri Sayamıyoruz”, 25 Mart 2020… https://ilerihaber.org/icerik/fransa-hastaneler-federasyonu-evlerinde-olenleri-sayamiyoruz-110953.html

[31] Le Parisien, 29 Nisan 2019.

[32] Libération, 14 Şubat 2020.

[33] Anne-Cecile Robert, “Ultraliberal Modelin Çöküşü, Cumhuriyet, 19 Mart 2020, s.13.

[34] Işıl Özgentürk, “Şişinme İnsanoğlu, Bir Virüs Seni Haşat Etti!”, Cumhuriyet, 15 Mart 2020, s.12.

[35] Mustafa K. Erdemol, “ABD ve Batı’nın İkiyüzlülüğü”, Cumhuriyet, 15 Mart 2020, s.4.

[36] “New York Valisi’nden Trump’a”, 24 Mart 2020… http://direnisteyiz27.org/new-york-valisinden-trumpa-30-bin-solunum-cihazi-lazim-400-yolluyorsunuz-olecek-26-bin-kisiyi-siz-belirleyin/

[37] “Küba’yı Abartmayın Diyenler Bu Habere: ABD’de Coronavirüs Tedavisine 35 Bin Dolar Fatura Kesildi”, 22 Mart 2020… https://www.fikiryol.com/kubayi-abartmayin-diyenler-bu-habere-abdde-koronavirus-tedavisine-35-bin-dolar-fatura-kesildi/

[38] “ABD’de Hastane Önlerine Mobil Morglar Konuldu”, 27 Mart 2020… http://www.yenidemokrasi6.net/abdde-hastane-onlerine-mobil-morglar-konuldu.html

[39] Johannes Stern-Alex Lantier, “Coronavirüs Konusunda Merkel’den Avrupa’ya: ‘Ölün’…”, 17 Mart 2020… https://www.sosyalistesitlik.org/koronavirus-konusunda-merkelden-avrupaya-olun/

[40] “İngiltere’de Resmi Corona Virüs Tahmini”, 16 Mart 2020… https://tr.euronews.com/2020/03/16/ingiltere-de-resmi-koronavirus-tahmini-7-9-milyon-kisi-hastanelik-olabilir-530-bin-kisi-ol

[41] Berrak Kanbir-Rodriguez Sanmartin, “İngiltere’nin Coronavirüs Stratejisi”, 16 Mart 2020… https://tr.euronews.com/2020/03/15/izlenim-ingilterenin-koronavirus-stratejisi-dogal-yayilimina-birak-bagisiklik-olussun

[42] “İtalya’da Görevli Doktor: 60 Yaş Üzerindeki Hastalara Yardım Etmiyoruz”, 23 Mart 2020… https://artigercek.com/haberler/italya-da-gorevli-doktor-60-yas-uzerindeki-hastalara-yardim-etmiyoruz

[43] “İspanya’da Terk Edilmiş Huzurevlerinde Kalan Yaşlılar Yataklarında Ölü Bulundu”, 24 Mart 2020… https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52019700

[44] “İspanyol Doktor: Solunum Cihazları 65 Yaş Üstündekilerden Alınıp Gençlere Veriliyor”, 24 Mart 2020… https://www.independentturkish.com/node/151826

[45] https://www.milligazete.com.tr/video/4106403/ispanyol-doktor-ulkesindeki-gercegi-aglayarak-anlatti

[46] “Marco Rizzo: Covid-19 AB’yi ve Kapitalizmi Öldürdü, Tek Çözüm Sosyalizm”, 23 Mart 2020… https://www.birgun.net/haber/marco-rizzo-covid-19-ab-yi-ve-kapitalizmi-oldurdu-tek-cozum-sosyalizm-292889

[47] “Kübalı Doktor: Dünya, Sağlığın Ticari Bir Mal Değil; Temel Bir Hak Olduğunu Anlamalı”, 19 Mart 2020… https://www.kibrispostasi.com/c37-DUNYA/n315531

[48] Kübalı Doktorlar Covid-19’a Karşı Jamaika’da”, 22 Mart 2020… http://direnisteyiz27.org/kubali-doktorlar-covid-19a-karsi-jamaikada/

[49] Mustafa Kemal Erdemol, “Faşist Brezilya Hükümeti, Ülkeye Gelmeleri İçin Kübalı Doktorlara Yalvarıyor”, Cumhuriyet, 24 Mart 2020, s.16.

[50] Fehim Taştekin, “Corona ile Hasbihal”, 16 Mart 2020… https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2020/03/16/korona-ile-hasbihal/

[51] “UNICEF: 3 Milyar İnsanın Lavaboları Yok”, 14 Mart 2020… https://www.independentturkish.com/node/146286/

[52] “Çocuklar İçin ‘Açlık’ Alarmı”, Cumhuriyet, 22 Mart 2020, s.7.

[53] Yusuf Karataş, “Coronavirüs, Komplo Teorileri ve İnsanlığın Geleceği”, 17 Mart 2020… https://www.evrensel.net/yazi/85950/coronavirus-komplo-teorileri-ve-insanligin-gelecegi

[54] Hayri Kozanoğlu, “Zenginlerin İşi Tıkırında”, Birgün, 10 Mart 2020, s.11.

[55] Erinç Yeldan, “Covid-19 Krizi Üzerine UNCTAD Raporu”, Cumhuriyet, 18 Mart 2020, s.11.

[56] “Finansal Krizin Ayak Sesleri”, Birgün, 10 Mart 2020, s.11.

[57] Şehriban Kıraç, “Ünlü Ekonomist Uyardı: Büyük Buhrana Hazır Olun”, Cumhuriyet, 23 Mart 2020, s.11.

[58] Kübra Par, “Ayşe Buğra: Corona Küresel Piyasa Ekonomisinin Sonunu Getirebilir”, 25 Mart 2020… https://www.haberturk.com/ayse-bugra-korona-kuresel-piyasa-ekonomisinin-sonunu-getirebilir-2624362

[59] Ergin Yıldızoğlu, “Covid-19: Coronavirüs, Küresel Jeopolitik Dengelerde Kalıcı İzler Bırakabilir mi?”, 11 Şubat 2020… https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51458892

[60] Matt Phillips, Peter Eavis-David Enrich, “Küresel Ekonomi Yıkıcı Bir Kasırgayla Karşı Karşıya”, Cumhuriyet, 11 Mart 2020, s.2.

[61] Erdal Sağlam, “Kırılgan Ekonomi Küresel Şoklara Zor Dayanır”, Cumhuriyet, 10 Mart 2020, s.11.

[62] Erinç Yeldan, “2020’ye Girerken Küresel Ekonominin Dinamikleri”, Cumhuriyet, 8 Ocak 2020, s.11.

[63] “Milyonların İşi Tehlikede”, Cumhuriyet, 22 Ocak 2020, s.11.

[64] “IMF Başkanı: Dünyayı Yeni Bir Büyük Buhran Bekliyor”, 18 Ocak 2020… https://tr.sputniknews.com/ekonomi/202001181041133066

[65] “OECD: Salgın Küresel Ekonomik Büyümeyi Yarı Yarıya Azaltabilir”, Sözcü, 2 Mart 2020… https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/oecd-salgin-kuresel-ekonomik-buyumeyi-yari-yariya-azaltabilir-5656127

[66] “Gıda Enflasyonu Yüzde 3,89 Arttı”, 27 Mart 2020… https://gazetemanifesto.com/2020/gida-enflasyonu-yuzde-389-artti-yoksulluk-siniri-7-bin-639-tlye-yukseldi-346423/

[67] Ozan Gündoğdu, “Milyonlar Kurtarılmadan Milyonerler de Kurtarılamaz”, 21 Mart 2020… https://www.birgun.net/haber/milyonlar-kurtarilmadan-milyonerler-de-kurtarilamaz-292587

[68] “50 Yaşın Altındaysanız Eve Gönderilebilirsiniz”, 27 Mart 2020… https://haber.sol.org.tr/turkiye/50-yasin-altindaysaniz-ve-corona-testiniz-pozitif-ciktiysa-artik-eve-gonderilebilirsiniz

[69] Erk Acarer, “Mücadelede Biraz Geç Kaldık: 18 Yıl Kadar”, 21 Mart 2020… https://www.birgun.net/haber/mucadelede-biraz-gec-kaldik-18-yil-kadar-292580

[70] Ergin Yıldızoğlu, “Kayalara Tosladı Batıyor”, Cumhuriyet, 20 Ocak 2020, s.11.

[71] Ergin Yıldızoğlu, “Her Şey Değişirken Aynı Kalmış”, Cumhuriyet, 27 Şubat 2020, s.12.

[72] Fikret Başkaya, “Coronavirüs veya Şeyleri Yerli Yerine Koyabilmek!”… http://ozguruniversite.org/2020/03/24/koronavirus-veya-seyleri-yerli-yerine-koyabilmek-fikret-baskaya/

[73] “Hariri: Artık Bambaşka Bir Dünyada Olacağız”, 22 Mart 2020… https://www.herkesebilimteknoloji.com/koronavirus/yazar-hariri-koronavirus-salginini-degerlendirdi-artik-bambaska-bir-dunyada-olacagiz

[74] İbrahim Varlı, “Corona, Şok Doktrini, ‘Rıza Üretimi’…”, 24 Mart 2020… https://www.birgun.net/haber/korona-sok-doktrini-riza-uretimi-292922

[75] David Harvey, “Covid-19 Adlı Sınıf Depremi”, 22 Mart 2020… https://www.birartibir.org/siyaset/631-covid-19-adli-sinif-depremi

[76] Mustafa Balbay, “… ‘Bize Bir Şey Olmaz’ ile ‘Rafları Boşaltmak’ Arasında!”, Cumhuriyet, 15 Mart 2020, s.5.

[77] Barış Arifoğlu, “Savulun! Yeni Dünya Düzeni Geliyor!”, 15 Mart 2020… https://yolcuhaber.net/2020/03/15/savulun-yeni-dunya-duzeni-geliyor/

[78] Dünyanın en saygın bilim dergisi (diğeri de ‘The Science’) ‘The Nature’ın çıkardığı ‘Nature Medicine’de yayımlanan bir araştırma, şimdiki virüsün de laboratuvarda üretildiğine veya manipüle edildiğine ilişkin hiçbir göstergenin olmadığını duyurdu. Sonuçta diyor ki araştırma: “SARS-CoV-2, insanları enfekte ettiği bilinen yedinci coronavirüstür; SARS-CoV, MERS-CoV ve SARS-CoV-2 ciddi hastalığa neden olurken, HKU1, NL63, OC43 ve 229E hafif semptomlarla ilişkilidir. SARS-CoV-2’nin kökeni hakkında genomik verileri karşılaştırdık. Analizlerimiz açıkça gösteriyor ki SARS-CoV-2 bir laboratuvar yapısı veya amaca yönelik olarak manipüle edilmiş bir virüs değil…” (www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9?utm_source=twt_nnc&utm_medium=social&utm_campaign=naturenews&sf231596998=1)

[79] Slavoj Zizek: Ya Küresel Komünizm Ya Orman Kanunları”, 12 Mart 2020… https://terrabayt.com/dusunce/zizek-koronavirusu-karar-vermeye-zorluyor-ya-kuresel-komunizm-ya-orman-kanunlari/

[80] Aydın Engin, “Bir Virüs Dünyayı Değiştiriyor; Peki, Nereye Doğru?”, 16 Mart 2020… https://t24.com.tr/yazarlar/aydin-engin/bir-virus-dunyayi-degistiriyor-peki-nereye-dogru,25879

[81] “Bir Savaş Yok, İki Savaş Var!”, 22 Mart 2020… https://gercekgazetesi.net/dip-bildirileri/bir-savas-yok-iki-savas-var

[82] Mine Söğüt, “Korona Dersleri”, Cumhuriyet, 13 Mart 2020, s.5.

[83] Erol Manisalı, “Salgın Felaketi: Kutuplaştırmaya Devam mı, Birleşme mi?”, Cumhuriyet, 24 Mart 2020, s.12.

[84] “Artık insanlığın yeni bir küreselleşme düşünmesi gerekiyor. Bu yeni küreselleşme, kaynak dağılımını, ulusal ve uluslararası düzeyde, eşitliği, özgürlüğü, dayanışmayı güçlendirecek, ekolojik dengeleri, iklimi restore etmeye başlayacak biçimde planlamalıdır. İnternet, büyük veri, yeni şekillenmeye başlayan yapay zekâ, disiplin ve ceza rejimlerinin değil bu planlamanın araçları olabilirse başka bir küreselleşme mümkündür.” (Ergin Yıldızoğlu, “Başka Bir Küreselleşme Mümkün”, Cumhuriyet, 23 Mart 2020, s.11.)

[85] Fatih Yaşlı: ‘Sosyalizm ya da Barbarlık’ Bugünün Hakikâtidir”, 28 Mart 2020… https://haber.sol.org.tr/turkiye/fatih-yasli-sosyalizm-ya-da-barbarlik-bugunun-hakikatidir-283777