İsrail-Hamas arasındaki savaş bir yılı geride bıraktı. Ateşkes çabaları ise sonuç vermiş değil. Özellikle ABD’nin küresel gücüne rağmen bu çabalardan neden sonuç alamadığı, Biden yönetiminin bu konuda ‘’başarısız’ olduğu tartışılıyor.
BBC’nin deneyimli Dışişleri Bakanlığı muhabiri Tom Bateman analizde tam da bu soruya yanıt arıyor.
Bateman analizinde şu görüşlere yer veriyor:
‘’Bir yıl önce, 7 Ekim ve İsrail’in Gazze’ye saldırısının başlamasının ardından Joe Biden, savaş zamanında İsrail’i ziyaret eden ilk ABD başkanı oldu. Tel Aviv’de İsrail başbakanı Benjamin Netanyahu ve savaş kabinesiyle görüştükten sonra bakışlarını televizyon kameralarına diktiğini ve ülkeye “Yalnız değilsiniz” dediğini gördüm. Ancak aynı zamanda Amerika’nın 11 Eylül’den sonra yaptığı hataları tekrarlamamaya çağırdı.
Bu yılın Eylül ayında New York’taki Birleşmiş Milletler’de Başkan Biden, İsrail ile Hizbullah arasında itidal çağrısı yapan liderlerin küresel yoklamasına öncülük etti. Netanyahu’nun buna yanıtıs ise farklı oldu. İsrail’in uzun kolunun bölgedeki her yere ulaşabileceğini söyledi.
Doksan dakika sonra, İsrail pilotları Güney Beyrut’taki binalara Amerikan yapımı “sığınak delici” bombalar saldırı düzenledi. Saldırıda Hizbullah lideri Hasan Nasrallah öldürüldü. Bu Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e saldırmasından bu yana yılın en önemli dönüm noktalarından biri oldu.
Biden’ın diplomasisi, Amerikan yapımı bombaların kullanıldığı İsrail hava saldırısının kalıntıları altında gömülüyordu.
Bir yılın büyük bölümünü ABD diplomasisini yakından izleyerek, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile birlikte Ortadoğu’ya yaptığım gezilerde basın mensuplarıyla birlikte geçirdim; geçen Aralık ayına kadar yedi yıl boyunca Ortadoğu’da çalıştım.
Biden yönetiminin belirttiği gibi diplomasi için en büyük hedef Gazze’de rehinelerin serbest bırakılması için ateşkes anlaşması elde etmekti. Bahisler bundan daha yüksek olamazdı.
Hamas’ın militarize edilmiş çevre duvarını aşarak güney İsrail’e girmesinden ve 1.200’den fazla kişiyi öldürüp 250 kişiyi kaçırmasından bir yıl sonra, aralarında yedi ABD vatandaşının da bulunduğu çok sayıda rehine hala esaret altında ve önemli bir kısmının öldüğüne inanılıyor. Hamas tarafından yönetilen sağlık bakanlığının rakamlarına göre, İsrail’in Gazze’deki büyük misilleme saldırısı yaklaşık 42.000 Filistinlinin ölümüne yol açarken, bölge yıkım, yerinden edilme ve açlıkla dolu bir manzarasına dönüştü.
Binlerce Filistinli daha kayıp. BM, İsrail saldırılarında rekor sayıda yardım görevlisinin öldürüldüğünü söylerken, insani yardım grupları İsrail’i sevkiyatları engellemekle defalarca suçladı ki bu, hükümetinin sürekli olarak reddettiği bir şey. Bu arada, savaş işgal altındaki Batı Şeria’ya ve Lübnan’a yayıldı. İran geçen hafta, İran destekli Hizbullah grubunun lideri Nasrallah’ın öldürülmesine misilleme olarak İsrail’e 180 füze fırlattı. Çatışma derinleşme ve bölgeyi sarma tehdidinde bulunuyor.
Kazançlar ve kayıplar
ABD Dışişleri Bakanlığı’nı takip ederken, Biden yönetiminin İsrail Başbakanı Netanyahu’yu aynı anda hem desteklemeye hem de engellemeye çalıştığını gördüm. Ancak çatışmayı yatıştırma ve ateşkesi sağlama hedefi yönetimden her fırsatta kaçtı.
Biden yetkilileri, ABD baskısının “askeri operasyonlarının şeklini” değiştirdiğini iddia ediyor. Bu iddia, yönetimin İsrail’in Gazze’nin güneyindeki Refah’ı işgalinin, şehrin büyük bir kısmı şu anda harabe halinde olmasına rağmen, olması gerekenden daha sınırlı olduğuna dair inancına gönderme yapıyor olabilir.
Rafah işgalinden önce Biden, İsraillileri tam kapsamlı bir saldırıdan caydırmaya çalışırken 2.000 librelik ve 500 librelik bombalardan oluşan tek bir sevkiyatı askıya aldı.
Ancak başkan, Washington’daki Cumhuriyetçilerden ve bunu bir “silah ambargosuna” benzetmiş gibi görünen Netanyahu’nun tepkisiyle karşılaştı. Biden o zamandan beri askıya almayı kısmen kaldırdı ve bir daha asla tekrarlamadı.
Dışişleri Bakanlığı, BM’nin bu yılın başlarında Gazze’de kıtlık benzeri koşullar bildirmesine rağmen, baskısının daha fazla yardım akışını sağladığını iddia ediyor. Bakanlık sözcüsü Matthew Miller, “Gazze’dekilere insani yardım ulaştırabilmemiz, ABD’nin müdahalesi, katılımı ve sıkı çalışması sayesinde oldu. Bu, bunun… görevin tamamlandığı anlamına gelmiyor. Kesinlikle tamamlanmadı. Bu devam eden bir süreç” diyor.
Bölgede, Biden’ın çalışmalarının çoğu baş diplomatı Antony Blinken tarafından üstlenildi. Ekim ayından bu yana Ortadoğu’ya on seyahat gerçekleştirdi ve bu, CIA’in İsrail ile Hamas arasında Gazze ateşkes anlaşması sağlamak için yürüttüğü gizli çalışmayla birlikte görünen bir çabaydı.
Ancak anlaşmayı kapatmak için yapılan birçok girişimin engellendiğini gördüm. Blinken’ın Ağustos ayındaki dokuzuncu ziyaretinde, bölgeyi dolaşırken bir C-17 ABD askeri nakliye uçağında uçarken, Amerikalılar giderek daha fazla çileden çıktı. Bir anlaşmanın ulaşılabilir olabileceğine dair iyimserlikle başlayan ziyaret, Doha’ya varmamızla sona erdi ve Blinken’a, Hamas ile iletişimde kritik bir rol oynayan Katar Emiri’nin hasta olduğu ve onu görüşemeyeceği söylendi.
Birileri bunun böyle olmasını mı istedi? Hiçbir zaman kesin olarak bilemedik (yetkililer daha sonra telefonla konuştuklarını söylediler) ancak Netanyahu, Blinken’ı anlaşmanın bir parçası olarak İsrail askerlerinin Gazze’nin Mısır sınırında tutulmasının gerekliliğine “ikna ettiğini” iddia ettikten sonra seyahatın sonuçsuz kaldığı hissi oluşru. Bu, Hamas ve Mısırlılar için bir anlaşmayı bozan bir şeydi. Bir ABD yetkilisi Netanyahu’yu anlaşmayı sabote etmeye çalışmakla suçladı. Blinken, havaalanından daha uzağa gitmeden Doha’dan uçtu. Anlaşma olmadı ve Washington’a geri dönüyorduk.
Blinken, geçen ay bölgeye yaptığı onuncu ziyarette İsrail’i ziyaret etmedi.
Yüzeysel diplomasi mi?
Bazı eski yetkililer de dahil olmak üzere eleştirmenler için, ABD’nin İsrail’e yılda en az 3,8 milyar dolar silah tedarik ederken savaşın sona ermesi çağrısında bulunması ve ayrıca 7 Ekim’den bu yana ek talepleri kabul etmesi, ya baskıyı uygulamadaki bir başarısızlık ya da tam bir çelişki anlamına geliyor. Savaşın şu anki genişlemesinin aslında ABD diplomatik politikasının bir başarısızlığından ziyade bir göstergesi olduğunu savunuyorlar.
“Yönetimin diplomasi yürüttüğünü söylemek en yüzeysel anlamda doğrudur, çünkü çok sayıda toplantı düzenlediler. Ancak ana aktörlerden biri olan İsrail’in davranışlarını değiştirmek için hiçbir zaman makul bir çaba göstermediler,” diyor 7 Ekim saldırıları sırasında Savunma İstihbarat Ajansı’nın Orta Doğu ve Afrika bölümünde çalışan kariyerli bir ABD Ordusu Binbaşısı olan eski istihbarat görevlisi Harrison J. Mann.
Mann, ABD’nin İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırısına verdiği destek ve Amerikan silahları kullanılarak öldürülen sivillerin sayısına karşı protesto amacıyla bu yılın başlarında istifa etti.
Biden’ın müttefikleri eleştirileri açıkça reddediyor. Örneğin, Mısır ile diplomatik ilişkilerin ve Katar’ın Hamas ile arabuluculuk yapmasının, geçen Kasım ayında Gazze’de 100’den fazla rehinenin serbest bırakılması ve karşılığında İsrail’in elinde tuttuğu yaklaşık 300 Filistinli tutsağın serbest bırakılmasıyla sonuçlanan ateşkese işaret ediyorlar. ABD yetkilileri ayrıca, Hizbullah ile İsrail arasındaki sınır ötesi roket atışlarına rağmen, yönetimin İsrail liderliğini Gazze çatışmasının çok daha erken bir döneminde Lübnan’ı işgal etmekten caydırdığını söylüyor.
Biden’a sadık bir isim olan ve Senato Dış İlişkiler Komitesi’nde görev alan ve geçen yıl sonlarında İsrail, Mısır ve Suudi Arabistan’a seyahat eden Senatör Chris Coons, Biden’ın diplomasisinin geçen yıl ile karşılaştırılmasının kritik öneme sahip olduğunu söylüyor.
“Mesafeyi kapatmayı reddetmenin her iki tarafta da sorumluluğu olduğunu düşünüyorum, ancak Hamas’ın bu saldırıları başlattığını görmezden gelemeyiz veya unutamayız” diyor.
“Husiler, Hizbullah ve Irak’taki Şii milislerin tekrarlanan ve saldırgan kışkırtmalarına rağmen, tırmanışı önlemede başarılı oldu ve bölgesel ortaklarımızdan bazılarını dahil etti” diyor.
Eski İsrail başbakanı Ehud Olmert, Biden’ın diplomasisinin benzeri görülmemiş bir destek seviyesine ulaştığını belirterek, 7 Ekim’in ardından ABD’nin uçak gemisi saldırı grupları ve nükleer denizaltı da dahil olmak üzere büyük bir askeri konuşlandırma emri verdiğini söyledi.
Ancak Biden’ın Netanyahu’nun direncini aşamadığını düşünüyor.
Olmert, “Netanyahu her yaklaştığında bir şekilde uymamak için bir bahane buluyordu, dolayısıyla bu diplomasinin başarısız olmasının temel nedeni Netanyahu’nun sürekli muhalefetiydi” diyor.
Olmert, ateşkes anlaşması için bir engel teşkil eden şeyin Netanyahu’nun hükümetini destekleyen kabinesindeki “mesihçi” aşırı milliyetçilere güvenmesi olduğunu söylüyor. Gazze ve Lübnan’da daha da güçlü bir askeri yanıt için ajitasyon yapıyorlar. Bu yaz iki aşırı sağcı bakan, Netanyahu ateşkes anlaşması imzalarsa hükümetine desteğini geri çekmekle tehdit etti.
“Rehinelerin serbest bırakılmasına ilişkin bir anlaşmanın parçası olarak savaşın sona erdirilmesi Netanyahu için büyük bir tehdit anlamına geliyor ve o bunu kabul etmeye hazır değil, bu yüzden bunu ihlal ediyor, sürekli olarak bunu mahvediyor” diyor.
İsrail Başbakanı, anlaşmayı engellediği iddialarını defalarca reddetti, Amerikan destekli planlardan yana olduğunu ve yalnızca “açıklama” istediğini söyledi. Hamas ise taleplerini sürekli olarak değiştirdi.
Bir kaldıraç sorunu
Ancak mekik diplomasisi ne olursa olsun, ABD başkanı ile Netanyahu arasındaki ilişkide çok şey değişti. Adamlar birbirlerini onlarca yıldır tanıyor, dinamikler çoğu zaman acı, hatta işlevsizdi, ancak Biden’ın pozisyonları İsrail başbakanıyla olan ilişkisinden bile öncesine dayanıyor.
Tutkulu bir şekilde İsrail yanlısı olan Biden, 1970’lerin başında genç bir senatör olarak ülkeyi ziyaret ettiğinden sık sık bahsediyor. Hem destekçileri hem de eleştirmenleri, Biden’ın Yahudi devletine olan yanılmaz desteğine işaret ediyor – bazıları bunu bir yük olarak, diğerleri ise bir varlık olarak gösteriyor.
Sonuç olarak, Başkan Biden’ın eleştirmenleri için İsrail üzerinde baskı kurma konusundaki en büyük başarısızlığı Gazze’deki kan dökülmesinin boyutu olmuştur. Tek döneminin son yılında, çoğu Demokrat olan binlerce protestocu, politikalarını kınamak için Amerikan sokaklarına ve üniversite kampüslerine çıktı ve ellerinde “Soykırımcı Joe” pankartları taşıdı.
New York’taki Columbia Üniversitesi’nde Modern Arap Çalışmaları alanında Emeritus Edward Said Profesörü olan Rashid Khalidi, Biden’ın yönetimin pozisyonunu oluşturan zihniyetinin, yeni kurulan İsrail devletinin acil varoluşsal tehlike altında olduğu düşünüldüğü bir zamanda şekillendiğini söylüyor.
Prof. Halidi, “Amerikan diplomasisi temel olarak ‘İsrail’in savaşı neyi gerektiriyorsa ve neye ihtiyaç duyuyorsa, biz onlara savaşmaları için gerekeni vereceğiz’ şeklinde olmuştur” diyor.
“Bu, İsrail hükümetinin görünüşte bitmeyecek bir savaş istediği, çünkü ulaşılması imkansız savaş hedefleri koyduğu (Hamas’ı yok etmek de dahil) anlamına geliyor. ABD, İsrail atına bağlı bir arabadır,” diyor.
Biden’ın mevcut çatışmaya yaklaşımının, bölgedeki devlet güçleri dengesine ilişkin modası geçmiş bir anlayış tarafından şekillendirildiğini ve vatansız Filistinlilerin deneyimini ihmal ettiğini savunuyor.
“Biden’ın çok daha uzun vadeli bir zaman tünelinde sıkışıp kaldığını düşünüyorum. 57 yıllık işgal, Gazze’deki katliam gibi şeyleri İsrail merceğinden başka bir şekilde göremiyor” diyor.
Prof. Khalidi, bugün genç Amerikalılardan oluşan bir neslin sosyal medyada Gazze’den sahnelere tanıklık ettiğini ve çoğunun radikal biçimde farklı bir bakış açısına sahip olduğunu söylüyor. “Gazze’de Instagram ve TikTok’a içerik koyan insanların onlara ne gösterdiğini biliyorlar” diyor.
Gelecek ay yapılacak başkanlık seçimlerinde 78 yaşındaki Donald Trump’a karşı Demokrat Parti adayı olarak Biden’ın halefi olacak 59 yaşındaki Kamala Harris, aynı jenerasyon bagajıyla gelmiyor.
Ancak ne Harris ne de Trump, bir anlaşmaya nasıl varacaklarına dair halihazırda devam eden sürecin ötesinde herhangi bir özel plan ortaya koymadı. Seçim, bu hızla tırmanan krizde bir sonraki dönüm noktası olabilir, ancak bunun nasıl olacağı henüz belli değil.
/BBC/
