Reuters haber ajansına konuşan üst düzey bir yetkili ve iki AKP milletvekiline göre, Erdoğan hükümeti, hapisteki Türkiye İşçi Partisi (TİP) Hatay milletvekili Can Atalay’ın serbest bırakılması yönündeki kararları nedeniyle Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) etkisini azaltmanın yollarını arıyor.
VOA Türkçe’nin haberi:
Türkiye’nin en yüksek mahkemesi 24 Ekim’de, 14 Mayıs 2023 Genel Seçimleri’nde tutuklu bulunduğu hücreden parlamentoya seçilen Can Atalay’ın serbest bırakılmamasının, görev yapma hakkını ihlal ettiğine karar verdi.
Atalay, 2013’de Gezi Parkı sürecinde ulusal protesto gösterileri düzenleyerek Erdoğan hükümetini devirmeye çalıştığı gerekçesiyle 2022 yılında 18 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı. 46 yaşındaki avukat suçlamaları reddediyor.
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yoluyla başvurdu. 2010’da yapılan anayasa değişikliğiyle oluşturulan “bireysel başvuru” mekanizması, vatandaşların haklarıyla ilgili konularda en üst mahkemeye doğrudan başvurabilmesine olanak tanıyor.
Yargıtay’a göre Anayasa Mahkemesi: “Süper temyiz organı”
Anayasa Mahkemesi’nin serbest bırakılması yönündeki kararı, 8 Kasım’da Türkiye’nin en üst temyiz mahkemesi Yargıtay’ın kararı tanımayacağını açıklaması ve kararı veren hakimler hakkında suç duyurusunda bulunmasıyla bir yargı krizini tetikledi.
Temyiz mahkemesi, Anayasa Mahkemesi’ni “süper temyiz organı” gibi hareket ederek yetkisini aşmakla suçladı.
Erdoğan’ın başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu Başkanvekili Mehmet Ucum, Kasım ayında sosyal medya platformu X üzerinden Yargıtay’ın kararını savunmuş ve Anayasa Mahkemesi’ni “anayasaya aykırı kararlar” almakla eleştirmişti.
Üst düzey hükümet yetkilisi ve iktidar partisinden iki milletvekiline göre Erdoğan ve müttefikleri, özellikle bireysel başvuruları yaygın bir şekilde kullanan mahkemenin sahip olduğu etkiden rahatsız.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın makamı ve Adalet Bakanlığı, Reuters’ın yorum taleplerine yanıt vermedi.
Diğer iki kaynak gibi özgürce konuşabilmek için isminin açıklanmasını istemeyen üst düzey yetkili, mahkemenin bu kararlarla “benzersiz bir güç alanı” oluşturduğunu söyledi.
Resmi verilere göre mahkeme, Eylül 2012’den bu yana temel hakların resmî yetkililer tarafından ihlal edildiği iddiasıyla 500 binden fazla bireysel başvuruyu işleme aldı ve 484 binden fazla davada karar verdi.
Kasım ayında Erdoğan, yargı krizinde hakem rolünü oynayacağını ve Anayasa Mahkemesi ile Yargıtay arasındaki anlaşmazlığı çözmek için yasaların kullanılabileceğini söyledi.
“Bireysel başvurularla ilgili yasal düzenleme yapmak zor değil” diyen Erdoğan, daha fazla ayrıntı vermedi.
“Türkiye İnsan Hakları Mahkemesi” kurulma olasılığı
Üst düzey yetkili, hükümetin seçenekleri değerlendirdiğini söyledi. Reuters’a göre bunlar arasında bireysel başvuruları ayrı ayrı ele alacak bir “Türkiye İnsan Hakları Mahkemesi” kurulması da var.
Yetkili, Anayasa Mahkemesi ve bireysel başvuru sisteminin bir şekilde kalacağını söyledi. “Ancak düzenleme gerekli” diye ekledi.
Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay bu haber için yorum yapmayı reddetti.
Adının açıklanmasını istemeyen iki AK Parti milletvekilinden biri, Anayasa Mahkemesi’nin Yargıtay ile çakışmaması ve yetki alanını aşmaması için açıkça tanımlanmış bir yargı yetkisine sahip olması gerektiğini söyledi.
Mahkemeler arası çekişme
Reuters’a konuşan Atalay’ın avukatları, Anayasa Mahkemesi’nin 21 Aralık’ta ikinci kez serbest bırakılması gerektiği yönünde karar vermesinin ardından Atalay’ın serbest bırakılmasını beklediklerini söylediler. Ancak 27 Aralık’ta İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, Atalay’ın serbest bırakılmayı ikinci kez reddetti ve temyiz mahkemesi tarafından yeniden değerlendirme yapılmasının zorunlu olduğunu iddia ederek davayı tekrar Yargıtay’a gönderdi.
Atalay’ın milletvekilliğini düşürme kararı 30 Ocak’ta, Erdoğan’ın destekçilerinin çoğunlukta olduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde okundu. Atalay’ın milletvekilliğini düşürdü. Halen hapiste olan Atalay yorum yapmayı reddetti.
Avrupa Komisyonu, Türkiye’nin duraklayan AB üyelik sürecine ilişkin Kasım ayında yayınladığı yıllık raporunda demokratik standartlar, insan hakları ve yargı bağımsızlığı konularında ciddi gerileme yaşandığı eleştirisinde bulundu. Raporda hâkim ve savcıların atanmasında şeffaflık ve liyakat eksikliği eleştirildi.
Başarısız 2016 darbesinin ardından yargıyı yeniden ele geçiren Erdoğan hükümeti, sistemin uluslararası standartlara uygun olduğunu söylüyor.
Koç Üniversitesi anayasa hukuku profesörü Bertil Oder, Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuruları karara bağlamaya başlamasından bu yana halk arasında popülaritesinin arttığını söyledi.
Oder, “Hakları ne kadar çok yorumlarsa, vatandaşlarla arasındaki bağ da o kadar güçleniyor” dedi.
İnternet sitelerindeki resmi verilere göre, Almanya Federal Anayasa Mahkemesi 2022’de yaklaşık 5 bin başvuru alırken, Türkiye Anayasa Mahkemesi aynı yıl yaklaşık 110 ben başvuru aldı.
Anayasa Mahkemesi’nin verdiği bazı kararlar Ankara’nın tepkisini çekti.
Ocak 2018’de Anayasa Mahkemesi, 2016’daki başarısız darbe girişiminde hükümeti devirmeye çalışmakla suçlanan tutuklu gazeteci Şahin Alpay’ın serbest bırakılmasına karar verdi. Şahin Alpay suçlamaları reddetti.
Dönemin başbakan yardımcısı Bekir Bozdağ, kararın anayasada bireysel başvuruların incelenmesi için belirlenen sınırları aştığını söyledi.
İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi’nin ikinci kez haklarının ihlal edildiğine karar vermesinin ardından Alpay’ı Mart 2018’e kadar serbest bırakmayı reddetti.
Hükümet yanlısı kararlar
Bununla birlikte, mahkeme birçok önemli konuda hükümet lehine karar verdi. Darbe girişiminin ardından çıkarılan olağanüstühâl kanunlarının iptali için CHP’nin yaptığı başvuruyu reddetti.
Ankara Barosu’nun önde gelen insan hakları avukatlarından Kerem Altıparmak, bu kararın Erdoğan’ın geniş yetkilerini pekiştirdiğini söyledi. Altıparmak, “Mahkemenin önemi, uluslararası topluma Türkiye’de işleyen bir yargı olduğu imajını yansıtması” dedi, “kritik davaların hiçbirini çözmüyor; aksine, sorunun merkezinde yer alıyor” dedi.
AYM, Türk Ceza Kanunu’nun (CMK) “Cumhurbaşkanına hakaret” suçunu düzenleyen 299’uncu maddesinin iptali talebini 2017’de oybirliğiyle reddetmişti. Geçen yıl da hükümetin 2022 tarihli medya yasasının iptali için açılan ve gazeteciler ile sosyal medya kullanıcılarının “dezenformasyon” yaydıkları gerekçesiyle üç yıla kadar hapis cezasına çarptırılmalarını öngören davayı reddetmişti. Ayrıntılı karar henüz mahkemenin internet sitesinde paylaşılmadı.
Parti kapatmak için teklif
2021’de Yargıtay Savcısı Bekir Şahin, Kürt yanlısı Halkların Demokratik Partisi’nin (HDP) kapatılması için Anayasa Mahkemesi’ne dava açtı. HDP’yi Türkiye, ABD ve AB tarafından terörist grup olarak sınıflandırılan Kürdistan İşçi Partisi (PKK) ile bağlantılı olmakla suçladı.
Türkiye, Kürt yanlısı olanlar da dahil olmak üzere birçok siyasi partiyi yasakladı. TBMM’deki dördüncü büyük parti olan, Cumhur ittifakı ortağı Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) lideri Devlet Bahçeli, Mart 2023’te Yargıtay’ın HDP’ye ödenen Hazine yardımının engellenmesi talebini reddetmesinin ardından mahkemeyi önyargılı davranmakla suçladı. AYM, finansmanın engellenmesi için gerekli koşulların yerine getirilmediğine hükmetti.
CHP’nin partiden üye çıkarma yetkisine sahip disiplin kurulu başkan yardımcısı ve avukat Ayça Akpek Şenay, MHP’nin bu davayı, Bahçeli’nin mahkemeyi kapatma çağrılarını haklı çıkarmak için kullandığını söylüyor.
Şenay, “Eksikliklerine rağmen mahkeme farklı bir bakış açısı sunuyor. Erdoğan hükümeti bunu kendi lehine kullanamıyor ve bu onlar için tedirgin edici bir durum” dedi.
Bahçeli ve MHP yorum taleplerine yanıt vermedi.
