Dengbêjlik tarihimizde birbirinden farklı zaman ve kişilerce sanki aynı divanda söylenmiş çok az kılam vardır. Bu kılamlar aynı duygusal ortam ve söz benzerliği ile dinleyiciler için kolay gelse de yorumcuları için görünmez zorluklar taşır. Bu zorluklar dengbêjin yakaladığı zaman, yer ve olay gerçekliği kadar, sanatsal tutku dahilinde dengbêjliğin sırlarını korumakla da alakalıdır. Her ne kadar günümüzün sanal iletişim olanakları karşısında tutkuların gücü azalsada dengbêjliğin kendine has bir tutku dünyası olduğu bilinmektedir.
Kuşkusuz dengbêjliğin iki asrı bulan tarihinde çok sayıda kişi ,eser ve anlatım şekli bu birikime katkı sunmuştur. Ancak bazılarının yeri ve yöntemleri diğerlerinden farklıdır. Dengbêj Şakiro bu farklı sanatçılardan biridir. Sadece sesi ve özel kelime hazinesi ile değil, kendine özgü kılam icra etmede onun kadar ihtiraslı az kimse olmuştur. Bu özgünlükle söylediği kılamlardan biride, Feqî û Tellî Eyşan’dır. Kılam toplumsal bir künye taşıdığı için farklı yorumlara açık olsada, Şakır’ın söylem tarzında kimsenin taklit etmeye cesaret edemediği bir ses oyunu söz konusudur. Yapay zekânın bile tekrarını yaptırmakta zorlanacağı Şakır’ca sözü uzatma ve kaynaştırma geleneği Feqî kılamında adeta ilahi bir yardım almıştır. “ Keçkê digo lo lo Feqîyo bejna te ne kin e ne dirêj e dirêj e “ nüktedanlığı ile aşkını ilan eden Qîza Mele’nin tanışma faslı Şakır’ın dilinde apayrı bir havaya bürünmüştür.
Şakır’ın meslektaşlarını çaresiz bırakan dokunuşları yıllar yılı bu ve benzeri kılamların yorumlanmasını zorlaştırmıştır. TV’lerin çoğalması, dengbêjliğin sosyal ve kültürel marka olarak piyasadan talep görmesi Şakır’ı ortak bir fenomen olarak öne çıkarırken, onun dokunulmazlık kazandırdığı kılamlara ilgiyi de arttırmıştır. Kimi dengbêjler bu ilgiden başarılı sonuçlar çıkarırken kimileride eli yanan çocuk misali korkarak geri çekilmiştir.
Feyzoyê Rızo, bu denemeden başarılı çıkanlardan birisi oldu. Elbette Rızo, çekirdekten yetişmiş bir dengbêjdi ve Erivan radyosunun kültürel disiplini içinde dengbêjliğin klasik terbiyesi ile büyümüştü. Radyodan bilinen biri idi ancak onu kitlelerle tanıştıran asıl olay “ Feqî û Qiza Melle “ kılamını yeniden seslendirmesi oldu. Rızo aslında Şakır’ın aynı kılamda yaptığı gövde gösterisini çok dikkate aldığını belli etmiş, ikinci kıtadan itibaren okumuştu. İyi dinlendiğinde aradaki yorum farkının Rızo’nun atışma tekniğini ve ustalık payını bırakarak davrandığını göstermektedir. Şakır, Qiza Melle’nin Feqi’nin ayak oyunlarına çektiği resti sonuna kadar destekleyip, kavgayı teşvik eden bir ton kullanırken, Feyzoyê Rızo, Qiza Melle’yi sitemin odağına oturtarak daha sakin okumaktadır. Rızo, Erivan radyosundaki sanatçıların duygu ikliminden hareketle kısmen kaderciliğe oynarken, Şakir büyük bir özgüvenle olayı ‘ olmak ya da olmamak ‘ moduna indirgemektedir.
Buna rağmen Feyzoyê Rızo, bu kılamda Şakır’a göre daha şanslı olmuştur. Rızo, Kürtlerin kendi medyalarına sahip olduğu bir döneme yetişti ve halka direkt ulaşarak nostaljik olmaktan bir nebze de olsa kurtuldu.
Ancak tüm sanatçılar gibi oda; maddi zorlukların yanı sıra siyasi baskı, acı, sürgün ve zulüm yıllarının tümüne hem şahit oldu hem de yaşananları belleklere kazdı. Bunu yaparken halkın kültürel özelliklerini, özlemlerini özünden koparmadan sanatçının gözlem gücüyle yaptı. Kürd olarak nefes almanın bile yasaklandığı yıllarda tüm çağdaşları gibi ; bulduğu, bildiği, gördüğü, duyduğu ve hayal ettiği herşeyi dengbêjliği ile kültürümüze miras bıraktı.
Feyzoyê Rızo, Şakir’dan 27 yıl sonra biraz daha iyi şartlar içinde öldü. Ve onun ölümü ile bir dönem daha kapandı hayatımızda. Sanatçının ölümü sadece akrabalarının değil, bir ulusun kültür sanat hayatında da büyük boşluklar yaratmaktadır. Zira onlar giderken anılarımızı ve pek çok anlarımızı da beraberinde götürmektedir.
Sanatına ve sesine saygı ile…
İyi pazarlar!
