Alissa J. Rubin / The New York Times
Cumhurbaşkanı ve dışişleri bakanının bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından İran’da siyasi halefiyet belirsizliği sürerken, analistler bu iki ismin ölümünün ülkenin Orta Doğu’daki ağır silahlı müttefik gruplar aracılığıyla sürdürdüğü güç gösterisinin değişmesinin pek olası olmadığını söylüyor. Lübnan’da Hizbullah, Yemen’de Husiler, Irak’ta çok sayıda savaşçı ve Filistin topraklarında Hamas gibi gruplar İran’ın on yıllardır sıkı ekonomik yaptırımlar altında olmasına rağmen sınırlarının çok ötesinde nüfuz sahibi olmasının merkezinde yer alıyor.
İran bu gruplarla Devrim Muhafızları’nın bir bölümü olan Kudüs Gücü aracılığıyla çalışıyor. Devrim Muhafızları, cumhurbaşkanı tarafından yönetilen hükümete değil, doğrudan dini lider Ayetullah Ali Hamaney‘e karşı sorumludur. Pazar günü Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emirabdullahiyan’ın ölümlerinin ardından yaşanan iç manevra ve belirsizlik döneminde bile analistler grupların saldırı ritminde ya da genel yaklaşımlarında çok az değişiklik bekliyor.
“İstikrar imajını yansıtıyor”
Nitekim pazartesi günü İsrail-Lübnan sınırı yakınlarında Hizbullah ile İsrail ordusu arasında çatışmalar yaşandı. Salı sabahı ise Irak’taki İran bağlantılı gruplar İsrail’deki bir üsse saldırı düzenlediklerini duyurdular. Sanki İran’ın müttefikleri son aylarda olağan hale gelen saldırıları gerçekleştirerek her şeyin olağan olduğu sinyalini veriyorlardı. Quincy Institute for Responsible Statecraft İcra Direktörü Trita Parsi, “İran rejiminin cumhurbaşkanının helikopterinin kaybolmasının ardından verdiği ilk mesajlardan itibaren, gruplar konusunda bir istikrar imajı yansıtmak istedikleri açıktı ve faaliyetleri de bunun bir parçası” dedi.
Parsi, “İran, ülkenin en savunmasız olduğu anın bu an olduğunu çok iyi biliyor ve bu nedenle bireylere bağlı olmayan kurumsallaşmış politikalara sahip olduklarını yansıtabilmeleri, öngörülemeyen bir olayla başa çıkma kabiliyetine sahip olduklarını göstermeleri onlar için çok önemli” diye ekledi. Din adamlarının nihai otoriteye sahip olduğu bir devlette dini liderlerin değişmesi, cumhurbaşkanlarının değişmesinden çok daha önemli olacaktır. Uzmanlara göre İran, Reisi’nin ölümünü kamuoyuna açık bir şekilde ele almasını, 85 yaşındaki Hamaney’in nihai halefliğini de aynı şekilde sorunsuz bir şekilde yöneteceğinin sinyalini verme aracı olarak görüyor.
“Her türlü karışıklığı fırsat olarak düşünüyor”
Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi İstihbarat, Ulusal Güvenlik ve Teknoloji Programları Direktörü Emily Harding, savaşçı grupları yöneten, onlara silah, eğitim ve istihbarat sağlayan Kudüs Gücü olduğu için bu ilişkilerde büyük bir değişiklik beklemek için bir neden olmadığını söyledi. Orta Doğu’ya odaklanmış eski bir CIA analisti olan Harding, “İran her türlü iç karışıklığı düşmanları için bir fırsat olarak düşünüyor, bu nedenle gelecek 50 gün içinde daha da paranoyak olacaklar ve bu onları biraz daha temkinli hale getirebilir” dedi.
Harding, bu belirsizlik döneminde vekillerin saldırıya uğraması halinde İran’ın, grupların misilleme yapması ve zayıflık görüntüsünden kaçınması için normalden daha istekli olabileceğini de sözlerine ekledi. Ancak vekil grupların çoğu ne zaman ve nereye saldıracaklarına kendileri karar veriyor, bu da İran’ın eylemlerini ayarlamasını zorlaştırıyor. Bu durum bir misilleme döngüsü başlatabilecek çok gerçek bir yanlış hesaplama tehlikesi olduğu anlamına geliyor.
Ne ABD ne de İran doğrudan bir silahlı çatışma istiyor gibi görünmüyor ancak Ocak ayında Irak’ta üslenen İran destekli bir grup Ürdün’deki bir ABD üssüne insansız hava aracı saldırısı düzenlediğinde buna çok yaklaştılar. İsrail-Hamas savaşının başladığı Ekim ayından bu yana bölgede ABD güçlerine yönelik 100’den fazla saldırısı olmuştu ancak bu saldırı ABD hava savunmasını aşarak üç askerin ölümüne ve onlarcasının da ağır yaralanmasına neden oldu. ABD, Irak ve Suriye’de müttefik gruplar tarafından kullanılan mevzileri vurarak misilleme yaptı ancak çok daha ciddi bir tırmanışa yol açacak olan İran’ın içini vurmaktan kaçındı.
