Hasbey Köksal: Di zimanê Kurdî, zaravayê Kurmancîyê de cotepeyv; I-İ-J

Yazarlar

Di zimanê Kurdî, zaravayê Kurmanciyê de jî ev kompeyv gelek zêdene. Taybeta van kompeyvan, bi du peyvan pêk tê. Herdu peyv tîpa “û” yê digire nav xwe , “û” karekî wak girêdek hildigire.Herdu peyv jî ji  “û” yê hêz digire yan jî hêz dide “û” yê.                           

Rêzenivîs: 11                                                                                      

Di zimanê kurdî, zaravayê Kurmancîyê de COTEPEYV: I-İ-J

Ins û cins

                Ins:1. Hemî mirov,meriv. Însan.

                Cins:1. Zayend. (Nêr an mê.)

  1. Nijad, regez.
  2. Çêşît, cûn.
  3. Celeb, ref.
  4. Perîn, sex, guhnelî (tekiliyên cînsî).
  5. Cin, ecin. Nijadên ku ji însanan çêtêr  û kes  bi çavan nabîne.(mirov û cin)

Mane:  Kes û kûs (ne heyî, neyî.)

              Ti kes, qet kes (tine.)

Mînak: Ins û cins tine bûn, dengê bayê û dengê  bêdengîyê olan didan li zozanan.   

                                       

Î

Îş û kar

            Îş:1. Şuxl, xebat, kar, kiryar, rêncberî, şol, paletî. Tişta/tiştê  tê kirin, Tişta/ tiştê meriv dike.

  1. Ked, emel, erk, wazîfe, vatinî.

           Kar:1.Kirin. Îş, şuxl, ked, şol, emel, xebat, çalakî, wazîfe, erk, vatinî. Tişta/tiştê meriv dike.

  1. Amedekarî, amedahî, hazirî.
  2. Qezenç. Sûde, kelk, feyde, qazanc, kêr, berjewendî.
  3. Bizin û xezalê biçûk, çelikê bizin û xezalê. Karik .
  4. Nêçîra demsala zivistanê. (Piranî dema ku berf dibare.)
  5. Şorax, şorezar, şorakî. (Xweylîn- kara xwê.)
  6. Bihûr, derbasok, gedûk. Rê, navber .(mîn: Di vê karê da çû bêxçe.)
  7. Ji ber jan û êş ê dengê pêz ( kar û kar).  
  8. Qertafa navçêker. ( kargeh, karsaz, karker,karmend…, xebatkar, cotkar, sazkar, nivîskar…)  

Mane: Kar û bar, kisp û kar, kar û kirin.

             Şuxl, xebat, ked.

             Amadehî, hazirî

Mînak: Hemû kes weke gêrikan li ser îş û karê xwe ne.

Îp û rîp

           Îp:1. Bend, bendik.

  1. Dezî.

        Rîp:1. Bela.

  1. Hîle, xap, fêl, dekûdolab.
  2. Tîk, tîk bûyî. (mîn: Gulîyê darê tîk çûye.)  
  3. Girdav, avger,fetlonek, zivrînek.

Mane: Fen, fend, desîse, hîle, xapîn.

Mînak: Bi îp û rîp kar nayê kirin.

Îp û sîp

           Îp:1. Bend, bendik.

  1. Dezî.

           Sîp:1. Kurî, sîpik, cehşik, dehşik.

  1. Lawikê sengele, nûgîhîştî.

Mane: Bêîp û sîp.

              Kesên serberdayî, serserî.

              Gotinên beredayî.

              Kesên bêrû û rîcal û war.

Mînak:Çend kesên bê îp û sîp li xwe civandî ye û fortanê xwe dike.               

J

Jan û jû

            Jan:1. Êş, azar, canêş, êşan, kul, elem.

            Jû:1. Êş, elem, azar.

Mane: Diltengî, azardilî.

            Êş, elem, canêşî. 

Mînak: Jan û jûyê xwe dane bin dûva  xwe. 

Jan û keser

                   Jan:1. Êş, azar, canêş, êşan, kul, elem.

                   Keser:1. Bêrî, hesret. Pirbêrîkirin, beter bêrîkirin.

  1. Kovan, xem, derd, kul.

Mane: Êşa dil, xem.

             Canêş, derd, kûl.

Mînak:Bila jan û keser  ji dilê herkesê dûr be.

Jêr û jor

             Jêr:1. Xwarê, binî, ne silal, ne jor, ne serî. Tiştê ku gorî tiştekî li bin e.

             Jor:1. Haf, banî, serî, silal. Ber bi bilindahîyê ve. Tiştê ku gorî tiştekî li ser e.

Mane: Hema hema, kêm zêde.

Mînak: Gur ket nav kerîya, tevahîya pez ber bi jêr û jor ve belav bû.

Jin û mêr

               Jin:1. Meriva mê. (Taybetî yê  mezin.)

  1. Jinik, pîrek, canik. hemberî mêr.

               Mêr:1. Merivê nêr. (Taybetî yê mezin.)

  1. Mêrik, camêr, zelam. Hemberî jin.

Mane: Însanên mê û nêr. 

             Jin û mêrê ku pevra zewicîne.

Mînak:Divê di her mijarê de Jin û mêr wakhev û yeksan bin.

Jî û Jîyan

              Jî:1. Temen, emir, umir. Jîyan, jîn, heyat.

  1. Herwiha, herwa, herwisa. Lê zêde. Û. (Di rêzimanîyê de hoker.)
  2. Têla ku ji rîvîyê heywanan hatîye çêkirin. (mîn:Jîya kemanê.)
  3. Koka ku rêşik pêvane. Makekok. (Di riweknasî yê de.)

             Jîyan:1. Jîn, zendeganî, heyet.

Mane: Temen, emr,umr.

             Heyat, jîn.

Mînak: Bê te gulşen wek zîndan e li nik min.

              Gulîstan agiristan e li nik min.

              Bê te aram û jî û jîyana min lê,

              Hemu xwa perîşan e li nik min.  

                                                        

İlginizi Çekebilir

Sibel Özbudun: ”Kadın(lık) Bilinci” Mi?
Temel Demirer: Özlemlerin İsyan Çığlığıdır Şiir

Öne Çıkanlar